رخساره های توفانی در بخش آغازین سازند نیور (سیلورین پایینی) در جنوب غرب کاشمر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشکده علوم، گروه زمین‌شناسی، دانشگاه فردوسی مشهد

2 دانشکده علوم، گروه زمین شناسی، دانشگاه فردوسی مشهد

3 سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی واحد مشهد

چکیده

بخش زیرین سازند نیور واقع در کوه بوغو در جنوب غرب کاشمر و در زون ایران مرکزی، از 200 متر شیل، سنگ­آهک و ماسه­سنگ تشکیل شده است. بررسی­های میکروسکوپی و میدانی منجر به شناسایی ویژگی­های بافت، ساخت (فیزیکی و بیولوژیکی) و ترکیب مرتبط با جریانات توفانی در بخش­های آغازین بخش زیرین سازند نیور شده است. از جمله این شواهد می­توان به چینه­بندی مورب پشته­ای، کنگلومرا با دانه­ها اینتراکلست با سطح زیرین فرسایشی و دانه­بندی تدریجی اشاره کرد. بر پایه این ویژگی­های رسوبی و توالی عمودی رخساره­ها مدل رسوبی نهشته­های توفانی نزدیک به خاستگاه برای رخساره­های مورد بررسی پیشنهاد شد. با توجه به جایگاه ایران مرکزی در طی اردویسین و سیلورین که در عرض­های جغرافیای دیرینه نزدیک 30 درجه جنوبی واقع بوده است، توفان­های استوایی توانسته‌اند این مناطق را زیر تاثیر قرار دهند. این نهشته­ها در یک محیط رمپ در خرده صفحه ایران مرکزی واقع در شمال گندوانا تشکیل شده­اند. شناسایی رخساره­های توفانی در رسوبات سیلورین در شمال بلوک طبس افزون بر جغرافیای دیرینه می­تواند در رابطه با شرایط آب و هوای دیرینه نیز دارای اهمیت باشد. به طوری­که گرم­شدگی اوایل سیلورین باعث ایجاد توفان­های سیکلونی در اقیانوس­ها و بر جا گذاشتن نهشته­های توفانی شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Storm deposits in lower part of Niur Formation (Lower Silurian) in SW Kashmar

نویسندگان [English]

  • E. Khazaee 1
  • M. H. Mahmudy-Gharaie 1
چکیده [English]

The lower part of Niur Formation is located in SW Kashmar in Central Iran microplate. This Formation consists of limestone and sandstone in the study area. Petrography and field observations including texture, structure and other properties such as hummocky cross-stratification (HCS), conglomerate with erosion base (storm erosion), intraclasts particles in the conglomerate and graded beddings, which were the most important documented sedimentary structures in the succession, led to identification of the storm wave deposits in the Niur Formation. A proximal tempestite model was proposed for sedimentary deposits in this area based on above mentioned evidence and also vertical facies variations in the sedimentary sequence. Tropical storms (cyclone) affected the sedimentation pattern in studied area due to paleo-latitude position of the Central Iran microplate (about 25o to 30 south paleo-latitude). These tempestites were deposited on a ramp setting in north of supercontinent Gondwana. Identification of the Silurian tempestite in north of Tabas block is significant in the paleogeography and paleoclimate interpretations.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Storm waves
  • Tempstite
  • Niur Formation
  • Iran microplate
  • Silurian
آقانباتی، ع (1385) زمین­شناسی ایران. انتشارات سازمان زمین­شناسی و اکتشافات معدنی کشور، 586 صفحه.
جهانی، د (1379) تحلیل حوضه­های رسوبی نهشته­های سازند الیکا در البرز شرقی و مرکزی، پایان­نامه دکتری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم تحقیقات، 275 صفحه.
خزائی، ا.، محمودی­قرائی، م، ح.، محبوبی، ا.، طاهری، ج (1395) آنالیز رخساره‌ها در گذر از نهشته‌های اردویسین (بخش فوقانی سازند شیرگشت) به سیلورین (بخش زیرین سازند نیور) در جنوب­غرب کاشمر، شمال بلوک طبس. فصلنامه علوم­زمین، شماره 26، 111-126.
خزائی، ا (1394) رسوب­شناسی و بررسی تغییرات سطح آب دریا در رسوبات اردویسین فوقانی-سیلورین زیرین، جنوب غرب کاشمر. پایان­نامه کارشناسی­ارشد. 128 صفحه.
صاحب­جمعی، س (1391) پالینولوژی و پالینواستراتیگرافی رسوبات ممبر1 سازند نیور در جنوب­غرب کاشمر در برش چاه تجری، دانشگاه آزاد اسلامی-واحد مشهد، پایان­نامه کارشناسی­ارشد،170.
طاهری، ج (1380) نقشه زمین­شناسی1:100000  کاشمر، انتشارات سازمان زمین­شناسی و اکتشافات معدنی کشور.
طاهری، ج (1382) چینه­شناسی رسوبات سیلورین در نواحی جنوب­باختری کاشمر و شمال طبس بر پایه کنودونت­ها، پژوهشکده علوم­زمین، پایان­نامه کارشناسی­ارشد، 146.
طهماسبی، ع (1376) بررسی میکروفاسیس، محیط­های رسوبی و چینه­شناسی توالی­های بخش­های زیرین و میانی سازند الیکا در شرق البرز مرکزی، پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت معلم، تهران، 125 صفحه.
لاسمی، ی (1379) رخسـاره­ها و محـیط­های رسـوبی و چینه­نگاری سکانسی نهشته­های پرکامبرین بالایی و پالئوزوئیک ایران، سازمان زمین­شناسی و اکتشافات معدنی کشور، 180 صفحه.
لاسمی، ی. و امین­رسولی، ه (1378-الف)، رخساره­ها محیط رسوبی و سکانس­های عضوهای 1و 2 سازند میلا در البرز شرقی، فشرده مقالات هجدهمین گردهمایی علوم­زمین، تهران، سازمان زمین­شناسی، ص. 93-97.
لاسمی، ی. و امین­رسولی، ه (1378-ب)، بررسی رخساره­ها، محیط رسوبی و چینه­شناسی توالی­های واحدهای شیلی و کوارتزیت بالایی سازند لالون در منطقه تویه-دروار، فشرده مقالات سومین همایش انجمن زمین­شناسی ایران، شیراز، ص. 567-569.
Ager, D.V (1974) Storm deposits in the Jurassic of the Moroccan high atlas. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology,v. 15, 83–93.
Aigner, T (1982) Calcareous Tempestites: Storm-dominated Stratification in Upper Muschelkalk Limestones (Middle Trias, SW-Germany),In: Einsele, G., Seilacher, A. (Eds.), Cyclic and Event Stratification, Springer-Verlag, Berlin. pp. 180–198.
Barash., M.S (2014) Mass extinction of the marine biota at the Ordovician-Silurian transition due to environmental changes. Oceanology, v. 54, 780-787.
Dunham, R.J (1962) Classification of carbonate rocks according to depositional texture. Memoir American Association of Petroleum Geologists, v. 1, 108–121.
Einsele G., Ricken W., and Seilacher A(1991) "cycles and events in stratigraphy", Springer-Verlag, Berlin, Heidelberg, New York 1991. 955p. 
Ghavidel-Syooki, M (2003) Palynostratigraphy of Devonian sediments in the Zagros Basin,Southern Iran. Review of Paleobotany and Palynology,v. 127, 241-268.
Golonka, J (2004) Plate tectonic evolution of the southern margin of Eurasia in the Mesozoic and Cenozoic. Tectonophysics,v. 381, 235–273.
Golonka, J (2007) Phanerozoic paleoenvironment and paleolithofacies Maps. Late Paleozoic. Geologia, v. 33, 145–209.
Golonka, J (2009) Phanerozoic Paleoenvironment and Paleolithofacies Maps. Early Paleozoic. Geologia,v. 35(4), 145–209.
Hairapetian, V., Mohibullah, M., Tilley, L.J., Williams, M., Miller, C.G., Afzal,J., Ghobadi Pour, M., Hejazi, S.M (2011) Early Silurian carbonate plat-form ostracods from Iran: a peri-Gondwanan fauna with strong Laurentianaffinities. Gondwana Research,v. 20, 645–653.
Handford, C. R (1986) Facies and bedding sequence in Shelf-Storm Deposited Carbonate-Fayetteville Shale and PitkinLimestone (Mississippian), Arkansas. Journal of Sedimentary Petrology,v. 56,123-137.
Herrmann., D.A., Haupt., J.B (2010) Toward identifying potential causes for stratigraphic change in subtropical to tropical Laurentia during the Mohawkian (early Late Ordovician), In: Finney, S.C. and Berry, W.B.N., (eds.), The Ordovician Earth System. The Geological Society of America Special Paper, v. 466, 29-35.
Johnston, H.D., Baldwin, C.T (1986) Shallow siliciclastic seas. In: Reading, H.G. (Ed.), Sedimentary Facies and Environments. 2nd edition. Blackwell Scientific Publications, Oxford, pp. 266–268.
Kidder, D.L., and Worsley, T.R (2010) Phanerozoic Large Igneous Provinces (LIPs), HEATT (Haline Euxinic Acidic Thermal Transgression) episodes, and mass extinctions. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, v. 295, 162-191.
Liang, G (1994) The storm deposits and its tectonic setting. Global Geology,v. 13, 131–143 (in Chinese).
Li, F., Yang, Y., Li, Junwu., Yang, C., Dai, T., Zhao, J. and Yi, H (2014) Lacustrine tempestite and its geological significance in the Cenozoic study of the Qaidam Basin. Journal of Asian Earth Sciences,v. 92, 157-167. 
Lima, J.H.D. and Netto, R.G (2012) Trace fossils from the Permian Teresina formation at Cerro caveiras (S Brazil). Revista brasileirade paleontologia,v.15, 5-22.
Liu, X., Zhong, J., Grapes, R., Bian, S., Liang, C (2012) Late Cretaceous tempestite in northern Songliao Basin, China. Journal of Asian Earth Sciences,v. 56, 33–41.
Marsaglia, K. M. and Klein, G.D (1983) The paleogeography of Paleozoic and Mesozoic storm depositional systems. The Jornal of Geology, v. 91, 116-142.
Mohseni, H. and Al-Aasam, I.S (2004) Tempestite deposits on a shore-influenced carbonate ramp: an example from the Pabdeh Formation (Paleogene), Zagros basin, SW Iran. Journal of Petroleum Geology, v. 27, 163–178.
Molina, J. M., Ruiz-Ortiz, P.A. AndVera, J. A (1997) Calcareous tempestites in pelagic facies (Jurassic, BeticCordilleras, Southern Spain). Sedimentary Geology,v. 109, 95-109.
Pe´rez-Lo´pez, A. and Pe´rez-Valera, F (2012) Tempestite facies models for the epicontinental Triassic carbonates of the Betic Cordillera (southern Spain). Sedimentology,v. 59, 646–678.
Pettijohn, F.J., Potter, P.E., Siever, R (1987) Sand and Sandstone. Berlin7 Springer-Verlag, 553p.
Reading, H.G. and Collinson, J.D (1996) Clastic Coasts. In: Reading, H.G. (ed.). Sedimentary Environments: process, facies and stratigraphy. Blackwells, UK, 154-231.
Rodrı´guez-Tovar, F.J., Pe´rez-Valera, F. and Pe´rez-Lo´pez, A (2007) Ichnological analysis in high-resolution sequence stratigraphy: the Glossifungites ichnofacies in Triassic successions from the Betic Cordillera (southern Spain). Sedimentary Geology, v. 198, 293–307.
Ruban, D.A., Al-Husseini, M. and Iwasaki, Y (2007) Review of Middle East Paleo-zoic plate tectonics. GeoArabia,v. 12, 35–56.
Ruttner, A. Nabavi, M.H., Hajian, J (1968) Geology of Shirgesht area (Tabas area, East Iran). Geological Society of Iran, No. 4, 133 p.
Savrda, C.E. and Nanson, L.L (2003) Ichnology of fair-weather and storm deposits in an Upper Cretaceous estuary (Eutaw Formation, western Georgia, USA). Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology,v. 202, 67-83.
Seilacher, A (1982) General Remarks about Event Deposits.In: Einsele, G. and Seilacher, A. (Eds.), Cyclic and EventStratification. Springer-Verlag, Berlin, 161-174.
Stampfli G., Marcoux J. and Baud A (1991) Tethyan margins in space and time. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Paleecology,v. 87, 373–409.
Torsvik T.H. and Cocks L.R.M (2009) The Lower Palaeozoic palaeogeographical evolution of the northeastern and eastern peri- Gondwanan margin from Turkey to New Zealand. In: Basset M.G.(Eds.), Early Palaeozoic Peri-Gondwana Terranes: New Insights from Tectonics and Biogeography. Geological Society London Special Publications,v. 325, 3–21.
Zeigler, M.A., Bambach, R.K. and Barrett, S. F (1981) Mesozoic and Cenozoic Paleogeographic maps. American Association of Petroleum Geologists Bulletin, v. 65, 10-11.
Zhoa, Z.C., Willems, H., Li, Y. and Luo, H (2011) A well-preserved carbonate tempestite sequence from the Cambrian Gushan Formation, eastern North China Craton. Palaeoworld,v. 20, 1–7.