برخاستگاه سازند سیلیسی-آواری پسته‌لیق (پالئوسن زیرین) در برش چهچهه شمال‌شرق ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

گروه زمین‌شناسی، دانشکده علوم پایه، دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

سازند پسته لیق(پالئوسن زیرین) در برش چهچهه از 94.5 متر ماسه سنگ، شیل و واحدهای تبخیری تشکیل شده است. شیل های این سازند به منظور تفسیر برخاستگاه مورد مطالعه قرار گرفتند. این شیل ها نسبت به پوسته ی قاره ای فوقانی(UCC) از نظر اکسید‌های اصلی  Na2O ,P2O5   SiO2 , Al2O3و عناصر فرعی, Ba, Nb, Ce  Sr تهی شدگی  و از نظر U , و CaO غنی شدگی را نشان می‌دهند. با رسم نمودار دو تاییTiO2  در مقابل Al2O3 و نمودار دوتایی Zr درمقابل  Al2O3 از نظر سنگ منشا، آذرین حد واسط برای شیل های پسته لیق پیشنهاد می‌شود. برای تعیین موقعیت تکتونیکی از نمودارهای K2O/Na2O در مقابل SiO2 و همچنین نمودارهای سه تاییTh/Sc/Zr ,La/Th/Sc ,Th/Co/Zr  استفاده شد که نشان دهنده‌ی موقعیت تکتونیکی جزایر کمان قاره ای است. اندیس  CIAمحاسبه شده برای این شیل ها بیانگر شدت هوازدگی ضعیف تا متوسط و شرایط آب و هوایی خشک تا نیمه خشک بوده است. شاخص های  , U/Th  Ni/Co  نیز حاکم بودن شرایط اکسیدی در محیط رسوبگذاری را نشان می‌دهند. آغاز پالئوسن در بسیاری از نقاط دنیا از جمله کپه داغ  با شروع حرکات تکتونیکی و پسروی دریا همراه بوده که درحوضه‌ی کپه داغ منجر به ته نشینی رسوبات سیلیسی آواری پسته لیق شده است به گونه ای که ضخامت این سازند با پسروی دریا از سمت جنوب شرق به شمال غرب کاهش پیدا می‌کند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Provenance of the Siliciclastic Pestehliegh Formation (Early Paleocene) in the Chahchahe section, NE Iran

نویسندگان [English]

  • A. Saeedi
  • A. Mahboubi
  • R. Moussavi-Harami
  • M.H. MahmudyGharaie
چکیده [English]

The Pesteliegh Formation (Lower Paleocene) is composed of 94/5 m of sandstone, shale and evaporate units in the Chahchahe section. Shale samples show that major oxides such as SiO2, Al2O3, Na2O, P2O5 and trace elements like Sr, Ba, Nb and Ce are depleted relative to Upper Continental Crust (UCC) while, U and CaO enriched. The diagram of TiO2 versus Al2O3 and Zr versus Al2O3 suggest an intermediate igneous rock as possible source rock for shale of the  Pesteliegh Formation. The diagram of K2O/Na2O versus SiO2 and ternary diagram of Th/Co/Zr, La/Th/Sc, Th/Sc/Zr show a continental arc islands as tectonic setting for this Formation. The CIA index values reveal poor to moderate degree for intensity of weathering and arid to semi-arid as paleo-climate in the studied area. In the other hand, the U/Th and Ni/Co indexes indicate oxidant condition in depositional environment. The beginning of Paleocene was along with tectonic activity and regression of sea level in most parts of the word and well the Kopet-Dagh Basin in Iran. These occurrences were most important factor for deposition of siliciclastic sediments of the Pesteliegh Formation. Due to regression, the thickness of this formation decrease, from south east toward north west in Kopet-Dagh Basin.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Pesteliegh Formation
  • Geochemical
  • Origin rock
  • tectonic setting
  • Weathering

مراجع

افشارحرب، ع (1373) زمین­شناسی کپه­داغ، طرح تدوین کتب زمین­شناسی ایران، سازمان زمین­شناسی و اکتشافات معدنی ایران، 275ص.
افشارحرب، ع (1362) نقشه زمین­شناسی سرخس با مقیاس 250000/1، سازمان زمین­شناسی و اکتشافات کشور.
آقانباتی، ع (1385) زمین­شناسی ایران، سازمان زمین­شناسی و اکتشافات معدنی کشور، 586 ص.
رضایی، خ.، فروغی شاه‌آباد، ش.، اسدی، الف (1395) پتروگرافی و ژئوشیمی ماسه‌سنگ‌های سازند سرخ بالاییی در برش منطقه حسن‌آباد (جنوب­غرب تهران)، رسوب‌شناسی کاربردی، شماره 6، 43-56.
رضایی، ن.، رضایی، خ.، فیاضی، ف (1395) تعیین برخاستگاه زمین­ساختی و هوازدگی سنگ منشا ماسه­سنگ‌های سازند داهو (کامبرین پیشین) به روش پتروگرافی و ژئوشیمی عناصر اصلی در برش ابیانه غرب نطنز، رسوب‌شناسی کاربردی، شماره 6، 26-42.
رمضانی، ش.، ذاکریان مقدم، م.، موسوی­حرمی، ر.، محمودی‌قرائی، م.، محبوبی، الف (1387) مکانیزم تشکیل تبخیری‌های سازند پسته‌لیق در برش چهچل کمان، شرق حوضه کپه­داغ، شانزدهمین همایش انجمن بلورشناسی و کانی­شناسی ایران.
سـرباز، ن.، محبوبی، الف.، موسوی­حرمی.، خانه­باد، م.، ماهانی­پور، الف (1396) خاستگاه و جایگاه تکتونیکی سازند کشف­رود در برش ناویا (باختر بجنورد) بر مبنای بررسی‌های پتروگرافی و ژئوشیمی ماسه­سنگ‌ها، رسوب‌شناسی کاربردی، شماره 8، 89-102.
سعیدی، الف.، محبوبی، الف.، موسوی­حرمی، ر.، محمودی‌قرائی، م. ح (1395) چینه­سنگی و رخساره­های سنگی سازند پسته­لیق در برش چهچهه شمال­شرقی مشهد یازدهمین همایش انجمن دیرینه­شناسی ایران، طبس.
قبادی، م.، رفیعی، ب.، حیدری، م.، موسوی، س.، اسفندیاری (1393) ژئوشیمی و خاستگاه ماسه‌سنگ‌های آغاجاری در استان خوزستان، رسـوب‌شناسی کاربردی، شـماره 3، 48-61.
معلمی، ع.، صـالحی، م.، زهدی، الف (1395) ژئوشیـمی ماسه­سنگ­های سازند رازک، جنوب خاور حوضه رسوبی زاگرس: کاربرد در تعیین جایگاه زمین­ساختی، سنگ مادر و هوازدگی دیرنیه، علوم­زمین 103، 286-265.
موسوی­حرمی، ر.، محبوبی، ا  (1378) تفسیر تاریخچه و جغرافیایی دیرینه پالئوسن در شمال­شرق ایران، هجدهمین گردهمایی علوم­زمین 98-105.
Algeo, T. J., Maynard, J. B )2004 (Trace-element behavior and redox facies in core shales of Upper Pennsylvanian Kansas-type cyclothems. Chemical Geology. 206, 289e318.
Ayers, J. C., Watson, E. B )1993( Rutile solubility and mobility in supercritical aqueous fluids. Contributions to Mineralogy and Petrology, 114: 321–330.
Bai, Y., Liu, Z., Sun, P., Liu, R., Hu, X., Zhao, H., Xu, Y )2015( Rare earth and major element geochemistry of Eocene fine-grained sediments in oil shale- and coal-bearing layers of the Meihe Basin, northeast China. Journal of Asian Earth Sciences, 97 (A): 89–101.
Bhatia, M. R., Crook, K. A )1986( Trace element characteristics of greywackes and tectonic setting discrimination of sedimentary basins. Contributions to Mineralogy and Petrology, 92: 181–193.
Cao, H., Guo, W., Shan, X., Ma, L., Sun, P )2015( Paleolimnological environments and organic accumulation of the Nenjiang Formation in the southeastern Songliao Basin.China, Oil Shale, 32 (1): 5–24.
Cox, R., Lowe, D .R., Cullers, R. L (1995) The influence of sediment recycling and basement composition of evolution of mudrock chemistry in the southwestern United States. Geochimica et Cosmochimica Acta, 59: 2919–2940.
Dabard, M. P (1990) Lower Brioverian Formations (Upper Proterozoic) of the Armorican Massif (France): Geodynamic evolution of source areas revealed by sandstone petrography and geochemistry. Sedimentary Geology, 69: 45-58.
Das, B. K., AL-Mikhlafi, A. S., Kaur, P (2006) Geochemistry of Mansar Lake sediments, Jammu, India: Implication for source-area weathering, provenance, and tectonic setting. Journal of Asian Earth Science, 26: 649-668.
Dutta, P. K., Suttner, L. J (1986) Alluvial sandstone composition and paleoclimate, I. Framework mineralogy. Journal of Sedimentary Petrology, 56: 329-345.
Fedo, C. M., Nesbitt, H. W., Young, G. M (1995) Unrevealing the effects of potassium metasomatism in sedimentary rocks and paleosols, with mplications for paleoweathering conditions and provenance. Geology, 23: 921- 924.
Jacobson, A. D., Blum, J. D., Chamberlain, C. P., Craw, D., Koons, P. O (2003) Climatic and tectonic controls on chemical weathering in the New Zealand Southern Alps. Geochimica et Cosmochimica Acta, 37: 29–46.
Jafarzadeh, M., Moussavi-Harami, R. M., Friis, H., Amini, A., Mahboubi, A. and Lenaz, D (2014) Provenance of the Oligocene–Miocene Zivah Formation, NW Iran, assessed using heavy mineral assemblage and detrital clinopyroxene and detrital apatite analyses. Journal of African Earth Sciences, 89: 56–71.
Habicht, J. K. A (1979) Paleoclimate, Paleomagnetism, and Continental Drift. American Association of Petroleum Geologists, 9: 1-18.
Hayashi, K. I., Fujisawa, H., Holland, H. D., Ohmoto, H (1997) Geochemistry of ~1.9 Ga sedimentary rocks from northeastern Labrador, Canada. Geochimica et Cosmochimica Acta, 61: 4115-4137.
Khanehbad, M., Moussavi-Harami, R., Mahboubi, A., Nadjafi, A (2012) Geochemistry of Carboniferous Shales of the Sardar Formation, East Central Iran: Implication for Provenance, Paleoclimate and Paleo-oxygenation Conditions at a Passive Continental Margin, Geochemistry International, 50: 777-790.
Lee, Y (2009) Geochemistry of shales of the Upper Cretaceous Hayang Group, SE Korea: Implications for provenance and source weathering at an active continental margin: Sedimentary Geology, 215: 1–12.
Liu, B., Wang, W., Su, X., Zheng, H (2013) Elemental geochemistry of northern slope sediments from the South China Sea: Implications for provenance and source area weathering since Early Miocene. Chemie der Erde, 73: 61-74.
Louzon, A (2005) Oligocene-Miocene alluvial sedimentation northern Ebro basin, NE Spain, Tectonic control and paleogeographic evolution. Sedimentary Geology, 177: 19-39.
Mahboubi, A., Moussavi-Harami, R, Lasemi, R., ernner, L (2001) Sequence stratigraphy and sea level history of  the upper Paleocene strata in the Kopet-Dagh basin, northeastern Iran. AAPG Bulletin, 85: 839-860.
McLennan, S. M., Hemming, S., McDaniel, D. K., Hanson, G. N (1993) Geochemical approaches to sedimentation, provenance and tectonics. In: Johnsson, M. J., Basu, A. (Eds.), Processes Controlling the Composition of Clastic Sediments, Geological Society of America Special Papers, 285: 21-40.
Ming, M., Li, Ch., Chengfu, L., Chen, G., Yang, F., Zhang, G (2016) Geochemistry and provenance of a multiple-stage fan in the Upper Miocene to the Pliocene in the Yinggehai and Qiongdongnan basins, offshore South China Sea, Marine and Petroleum Geology,79: 64-79.
Moosavirad, S., Janardhana, M., Sethumadhav, M., Moghadam, M., Shankara, M (2011) Geochemistry of lower Jurassic shales of the Shemshak Formation, Kerman Province, Central Iran: Provenance, source weathering and tectonic setting. Chemie der Erde, 71: 279–288.
Mortazavi, M., Mussavi-Harami, R., Mahboubi, A (2013) Detrital Mode and Geochemistry of the Shurijeh Formation (Late Jurassic-Early Cretaceous) in the Central and Western Parts of the Intracontinental Kopet-Dagh Basin, NE Iran: Implications for Provenance, Tectonic Setting and Weathering Processes. Acta Geologica Sinica, 87: 1058-1080.
Moussavi-Harami, R (1993) Depositional history and paleogeography ao lower Paleocene red bed in eastern Kopet-Dagh basin northeast iran. Journal of Science Islamic Republic of Iran, 4 (2): 126-143.
Moussavi-Harami, R. Brenner, R. L (1992) Geohistory analysis and petroleum reservoir characteristics of Lower Cretaceous (Neocomian) Sandstones, Eastern Kopet-Dagh Basin, Northeastern Iran, AAPG Bulletin, 76: 1200-1208.
Nesbitt, H. W., Young, G. M (1982) Early Proterozoic climates and plate motions inferred from major element chemistry of lutites. Nature, 299: 715-717.
Ramezani O. R., Shahriari, S., Hafezi Moghadas, N., Omidi. P., Eftekharnejad, J (2008) A model for Active tectonics in Kopet (North-East Iran). World Applied Sciences Journal, 3: 312-316.
Rashid, S. A (2002) Chakrata Formation, Lesser Himalaya: implications for crustal evolution and weathering history in the Himalaya, Journal of Asian Earth Sciences, 21: 283-293.
Robert, A. M. M., Letouzey, J., Kavoosi, M. A., Sherkati, S., Muller, C., Vergés, J., Aghababaei, A (2014) Structural evolution of the Kopeh Dagh fold-and-thrust belt (NE Iran) and interactions with the South Caspian Sea Basin and Amu Darya Basin. Marin Petroleum Geology, 57: 68–87.
Roser, B. P., Korsch, R. J (1988) Provenance signatures of sandstone–mudstone suites determined using discriminant function analysis of major-element data, Journal of Chemical Geology, 67: 119–139.
Saminpanya, S., Duangkrayom, J., Jintasakul, P., Hanta, R (2014) Petrography, mineralogy and geochemistry of Cretaceous sediment samples from western Khorat Plateau, Thailand, and considerations on their provenance. Jornal Asian Earth Sciences, 83: 13–34.
Tao, C., Shan, Y., Tang, D., Li, S., Cui, Y (2016) Mineralogy, major and trace element geochemistry of Shichanggou oil shales, Jimusaer, Southern Junggar Basin. Journal of Petroleum Science and Engineering,146: 432-445.
Taylor, S. R., McLennan, S. M. (1985) The Continental Crust: its Composition and Evolution. Blackwell, Oxford 312.
Tole, M. P (1985) The kinetics of dissolution of zircon (ZrSiO4). Geochimica et Cosmochimica Acta, 49: 453-458.
Vosoughi Moradi, A.,  Sarı, A,. Akkaya, P (2016) Geochemistry of the Miocene oil shale (Hançili Formation) in the Çankırı-Çorum Basin, Central Turkey: Implications for Paleoclimate conditions, source–area weathering, provenance and tectonic setting. Sedimentary Geology, 341: 289-303.
Wronkiewicz, D. J., Condie, K. C (1989) Geochemistry and provenance of sediments from the Pongola Supergroup, South Africa: evidence for a 3.0-Ga-old continental craton. Geochimica et Cosmochimica Acta, 53: 1537-1549.
Wignall, P. B., Myers, K. J (1988) Interpreting the benthic oxygen levels in mudrocks, a new approach. Geology, 16: 452–455.
Wang, L., Liu, Cg., Gao, X., Zhang, H (2014) Provenance and paleogeography of the Late Cretaceous Mengyejing Formation, Simao Basin, southeastern Tibetan Plateau:Whole-rock geochemistry, U–Pb geochronology, and Hf isotopic constraints. Sedimentary Geology, 304: 44-58.
Zand-Moghadam, H., Moussavi-Harami, M., Mahboubi, A., Rahimi, B (2013) Petrography and Geochemistry of the Early-Middle Devonian sandstone of the padeha formation in the North of  Kerman, SE Iran, Implication for provenance, Boletin del Instituto de Fisiografia y Geologia, 83: 1-14.
Zhou, L., Friis, H., Poulsen, M (2015) Geochemical evaluation of the Late Paleocene and Early Eocene shales in Siri Canyon, Danish-Norwegian Basin, Marine and Petroleum Geology, 61: 111-122.
 

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 19 مهر 1396
  • تاریخ بازنگری: 23 مرداد 1397
  • تاریخ پذیرش: 13 دی 1396

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار