استفاده از داده‌های رسوب‌شناسی و اقلیم برای بررسی خاستگاه ریزگرد، مطالعه موردی: منطقه خور و بیابانک (استان اصفهان)

نویسندگان

1 دانشجوی دکترا رسوب‌شناسی و سنگ‌شناسی رسوبی، دانشگاه بوعلی‌سینا، همدان، ایران

2 دانشیار گروه زمین‌شناسی، دانشکده علوم‌پایه، دانشگاه بوعلی‌سینا، همدان، ایران

3 کارشناس ارشد رسوب‌شناسی و سنگ‌شناسی رسوبی، سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور، تهران، ایران

چکیده

در پژوهش حاضر خاستگاه ریزگردها در خور و بیابانک مورد بررسی قرار گرفت. در این مطالعه، 28 نمونه از رسوبات سطحی (ماسه بادی) در منطقه مورد مطالعه، برای بررسی رسوب‌شناسی و کانی‌شناسی نمونه‌برداری انجام گردید. از نظر دانه‌بندی بیش‌تر رسوبات در اندازه ماسه بسیار ریز، و چند نمونه در اندازه سیلت و رس بوده که می‌توانند به وسیله باد و توفان‌ تا مسافت و مدت زمان زیادی حمل گردند. شناخت پدیده‌های اقلیمی از راهکارهای کاهش خسارات ناشی از مخاطرات طبیعی می باشد. داده‌های روزانه، ماهانه و سالانه مربوط به ریزگرد، میزان بارندگی و سرعت و راستای وزش باد مربوط به بازه زمانی 1370 تا 1389 از سازمان هواشناسی کشور دریافت گردید. بررسی‌ها نشانه چیرگی راستای باد شمال خاوری و باختر به خاور است. کانی‌های سنگین روشن مانند پیروکسن، بیوتیت، آمفیبول، کانی‌های سنگین تیره (کانی‌های اپک) در رسوبات شناسایی گردیدند. پیروکسن در رسوبات منطقه‌ی مورد مطالعه از فراوانی بالایی برخوردار است (1 -2/1 درصد کل رسوب و  5 تا 10 درصد کانی‌های سنگین) و بیشتر از نوع کلینوپیروکسن (اوژیت) است. با توجه به پراکندگی درصد ذرات زیر 63 میکرون و وضعیت مورفولوژیکی و اقلیمی و راستای وزش بادها، چنین دریافت گردید که بخش باختری منطقه خور و بیابانک، می‌تواند کانون‌ اصلی تولید ریزگرد در منطقه به شمار آید. شناخت کافی از خاستگاه و زمان بروز آن می‌تواند در کاهش خسارات زیست بوم ناشی از آن مؤثر باشد. بدین خاطر، چشمه‌های تولید و انتشار ریزگردها مورد مطالعه قرار گرفته است. بر اساس مطالعات انجام شده، در شمال خاوری اصفهان بیانگر خاستگاه سنگ­های آذرین اسیدی حدواسط و افیولیت‌های منطقه انارک و سنگ‌های الترامافیک دگرسان شده‌ی پروتروزوییک تا پالئوزوییک پیشین انارک- خور و نیز مجموعه‌های افیولیتی رخنمون یافته در راستای گسل‌هایی مانند نایین دهشیر- بافت و غیره است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Implication of sedimentology and climatic data for recognition of dust origin, a case study: Khour and Biabanak area (Isfahan province)

نویسندگان [English]

  • H. Moradi 1
  • H. Mohseni 2
  • R. Behbahani 3
  • M. Moeini Najaf Abadi 3
چکیده [English]

Possible sources of the dusts in the Khour and Biabanak were been investigated. For these purposes, 28 surface samples from this area were collected for sedimentology and mineralogy studies. Most of the surficial sediments of the area are fine sand, a few samples with silt and clay size; which are susceptible to wind erosion. Furthermore, climatology could facilitate a better understanding of natural hazards such as dust events. Climatic data for a period of 20 years (1991-2010) including rainfall, dust events, wind speed and directions obtained from Meteorological Organization of Iran were analyzed. Major wind directions are W and NE. Heavy minerals including pyroxene, biotite, amphibole, as well as some opaque minerals are recognized in these sediments, among which the pyroxene is more frequent than the others (1-1.2% av. in whole samples and up to 5-10% in heavy mineral fraction). Most of the pyroxene is augite. According to climatic conditions, overwhelming fine grain sediment particle size (less than 63 µ) of the area and predominant wind direction, the dusts might originate from west of the Khour and Biabanak. Detailed knowledge of dust provenance could aim to eliminate its environmental impacts. Hence, possible sources of dusts were examined. Majority of the sediment cover in the NE of Isfahan provenance are originated from acidic, intermediate and ultramafic rocks exposed in the Anarak area; altered ultramafic rocks of Proterozoic to early Palaeozoic in the Anarak-Khour; as well as ophiolites exposed along major faults such as Naein-Dehshir-Baft. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • dust
  • sedimentology
  • Khour and Biabanak area (Isfahan province)
  • petrography
  • heavy minerals
  • climate

مراجع

اداره کل هواشناسی استان اصفهان (1393) سازمان هواشناسی کل کشور (http://www.esfahanmet.ir/).
آقانباتی، ع (1389) زمین‌شناسی ایران، سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور، چاپ سوم، 606 ص.
پاکزاد ح. ر. مکی‌زاده م. ع. پسندی م. علی­نیایی، ز (1391) ترکیب و منشأ ماسه‌های آبرفتی و بادی پلایای گاوخونی (جنوب­خاور اصفهان)، پژوهش‌های چینه‌نگاری و رسوب‌شناسی، سال بیست و هشتم، شماره پیایی48، شماره سوم، ص 65 – 82.
رئیس­پور، ک (1387) تحلیل آماری و همدیدی پدیده گرد و غبار در استان خوزستان، پایان­نامه کارشناسی­ارشد، دانشگاه سیستان و بلوچستان، 189 ص.
زراسوندی، ع (1392) ترکیب و منشا زمین شیمیایی توفان‌های گرد و غبار در استان خوزستان با استفاده از زمین­شیمی عناصر نادر خاکی ((REE تاکیدی بر شاخص­های زمین زیست محیطی، همایش تخصصی ریزگردها، پایش، اثرات و راهکارهای مقابله با آن، سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور، 17 ص.
علیخانی، ب (1374) آب و هوای ایران، انتشارات دانشگاه پیام نور، چاپ اول، 224 ص.
قشلاقی، ا (1389) ارزیابی زیست­محیطی معدنکاری و استحصال کانسنگ در معدن سرب- روی انگوران، رساله دکتری، دانشگاه شیراز، بخش علوم زمین. ص56-76.
محمدی، ع (1389) رسوب‌شناسی و ژئوشیمی نهشته‌های پلایای جازموریان، فصلنامه علمی- پژوهشی خشک بوم، سال اول، شماره 1، 12 ص.
مرادی، ح.، محسنی، ح.، معینی نجف­آبادی، م. و بهبهانی، ر (1396) بررسی منشأ برخی عناصر در رسوبات سطحی استان سمنان و شمال­خاوری اصفهان با استفاده از روش‌های آماری چندمتغیره، فصلنامه علوم زمین، سال بیست و ششم، شماره 104، ص 297- 308.
هاتف، م. ع (1374) زمین‌شناسی و پترولوژی سنگ‌های آذرین و دگرگونی منطقه خور- جندق (ایران مرکزی)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد زمین‌شناسی دانشگاه اصفهان، 148 ص.
هوشمندزاده، ا،. علوی نایینی، م. و حقی­پور، ع (1357) تحول پدیده‌های زمین‌شناسی ناحیه ترود، سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور
Aistov, L., Melnikov, B., Kriviyakin, B. and Morozov, L (1984) Geology of the Khour area (Central Iran). Explanatory text of the Khour Quadrangle Map 1:250,000.
Bhatia, M. R., Crook, K. W (1986) Trace element characteristics of graywackes and tectonic setting discrimination of sedimentary basins. Contribution to Mineralogy and Petrology, 92: 93–181.
Barkan, J., Alpert, P. Kutiel, H. and Kishcha, P (2005) Synoptics of dust transportation days from Africa toward Italy and central Europe. Journal of Geophysical Research Atmospheres, 110, D07208, 14 p.
Biernacka, J (2004) Heavy mineral suites in Oligocene – Miocene sediments (Fore Sudetic monocline, SW Poland): Provenance signals versus weathering alteration: Geologia Sudetica, 36: 1 – 19.
Cherian, A., Nayanarpandian, C., Rajamanickam, V (2004) Light minerals of beach sediments from Southern Tamilnadu, south east coast of India: Oceanologia, 46 (2): 233-252.
Cullers, R. L (1994) The controls on the major and trace element variation of shales, siltstone and sandstones of Pennsylvanian- Permian age from uplifted continental blocks in Colorado of platform sediment in Kansas, USA. Geochimica et Cosmochimica Acta, 58: 4955-4972
Engelstaedter, S., Tegen, I. and Washington, R (2006) North African dust emissions and transport. Earth-Science Reviews, 79: 73–100.
Folk, R. L (1974) the distinction between grain size and mineral composition in sedimentary rock nomenclature, Journal of Geology, 62: 18 p.
Garzanti, E. P., Vermeesch, S., Ando, G., Vezzoli, M., Valagussa, K., Allen, K., Kadi, A. and Al-Juboury, A. I. A (2013) Provenance and recycling of Arabian Desert sand: Earth-Science Reviews, 120: 1-19.
Goudie, A. S. and Middleton N. J (2006) Desert Dust in the Global System. Springer. 287 p.
Gyorgy, V., Janos, K. and Gabor, U (2013) Analysis of Saharan dust intrusions into the Carpathian Basin (Central Europe) over the period of 1979–2011: Journal of Global and Planetary Change, 100: 333–342.
Grosz, A. E., Berquist, Jr. C. R. and Fisher C. T (1990) A procedure for assessing heavy mineral resources potential of continental shelf sediments. In: Berquist Jr., C. R. (Ed.), Heavy Mineral Studies – Virginia Inner Continental Shelf, Virginia Div. Min. Res. Publ., 103: 13 -30.
Hojati, S., Khademi. H., Faz Cano, A. and Landi, A (2012) Characteristics of dust deposited along a transect between central Iran and the Zagros Mountains, 2012: 27–36.
Ingersoll, R. V., Bullard, T. F., Ford, R. L., Grimm, J. P., Pickle, J. D. and Sares, S. W (1984) the effect of grain size on detrital modes: a test of the Gazzi-Dickinson point-counting method. Sedimentary Petrology, 54: 103-116.
Kelly, J., Thornton, I. and Simpson, P. R (1996) urban geochemistry, a study of the influence of anthropogenic activity on the heavy metal content of soils in traditionally industrial and nonindustrial areas of Britain. Applied Geochemistry, 11 (1e2): 363e 370. 
Lee, C. S., Li X. D., Shi W. Z., Cheung, C. S. and Thornton, I (2006) Metal contamination in urban, suburban, and country park soils of Hong Kong: a study based on GIS and multivariate statistics, Sci. Total Environ, 356: 45–61.
Liu, J. J., Jiang, X. G., Zheng, X. J., Kang, L., and Qi, F. Y (2004) an Intensive Mongolian Cyclone Genesis Induced Severe Dust Storm. TAO, 15: 1019 -103.
Lin, S. Hsieh, I. J., Huang, K. M. and Wang, C. H (2002) Influence of the Yangtze River and grain size on the spatial variations of heavy metals and organic carbon in the East China Sea continental shelf sediments. Chemical Geology, 182: 377–394.
Lewis, D. W. and McConchie, D (1994) Analytical sedimentology, Chapman & Hall, 197 p.
Low, D. G., Sylvester, P. and Enachescu, M (2009) Heavy mineral Provenance of prospective reservoir sandstone in the Flemish Pass and Orphan basins: CSPG CSEG CWLS Convection, Canada: 148 – 151.
Mange, M. A. and Wright, D. T (2007) Heavy Minerals in use, Development in sedimentology 58, Amsterdam, 1283 p.
Mange, M. A. and Maurer, H. F. W (1992) Heavy Minerals in Colour, Heavy mineral descriptions and colour plates, Springer-Verlag, 10: 39 – 113.
Marshal, D. D., Anglin, D. C. and Mumin H (2004) Ore mineral atlas. Geological Association of Canada, 112 p.
Middleton N. J. and Goudie A. S (2001) Saharan dust: sources and trajectories. Transactions of the Institute of British Geographers NS, 26: 165–181.
Mohseni, H. Moradi, H. Behbahani, R. and Moeeni. M (2017) Geochemistry of siliciclastic sediments of the Semnan Province and NE of Isfahan Province (Iran), implication for provenance, Geopersia, 7 (1): 55-69.
Morton, A. C. and Hallsworth, C (1994) Identifying provenance – specific features of detrital heavy mineral assemblages in sandstone, Sedimentary Geology, 90: 241 – 256.
Moulin, C., Lambert, C. E., Dayan, U., Masson, V., Ramonet, M., Bousquet, P., Legrand, M., Balkanski, Y. J., Guelle, W., Marticorena, B., Bergametti, G. and Dulac, F (1998) Satellite climatology of African dust transport in the Mediterranean atmosphere. Journal of Geophysical Research-Atmospheres, 103 (D11): 13137–13143.
Natsagdorj, L., Jugder, D., and Chung, Y. S (2002) Analysis of dust storms observed in Mongolia during 1937-1999. Atmospheric Environment, 37:1401-1411.
Nowak, B (1998) Contents and relationship of elements in human hair for a non-industrialized population in Poland. Sci. Total Environ, 209: 59-68.
Okay, N. and Ergum, B (2005) Source of basinal sediments in the Marmara Sea investigated using havey minerals in the modern beach sand: Marian Geology, 216: 1 -15.
Qishlaqi, A. and Moore, F (2007) Statistical analysis of Accumulation and Sources of Heavy Metals Occurrence in Agricultural Soils of Khoshk River Banks, Shiraz, Iran. American-Eurasian Journal Agriculture and Environmental Science, 2(5): 565-573
Tucker, M. E (1988) Techniques in sedimentology. Blackwell, Oxford, 394 p.
Wong, F. L (2002) Heavy mineral provinces of Palos Verdes margin, southern California: Continental Shelf Research, 22: 899-910.
Zack, T., Voneynattn, H. and Kronz, A (2004) Rutile geochemistry and its Potential use in quantitative provenance studies, sedimentary geology, 171: 37 - 58.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 01 تیر 1400
  • تاریخ بازنگری: 19 آبان 1400
  • تاریخ پذیرش: 22 آبان 1400

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار