رسوب شناسی و زمین شیمی رسوبات ساحلی خلیج پزم، جنوب خاوری ایران

نویسنده

استادیار گروه اقیانوس‌شناسی، دانشکده علوم دریایی، دانشگاه دریانوردی و علوم دریایی چابهار، چابهار، ایران

چکیده

منطقه مورد مطالعه در شمال باختر شهرستان چابهار و جنوب خاوری ایران، در بخش ساحلی منشور برافزایشی مکران واقع شده است. هدف از  انجام این پژوهش بررسی رسوب­شناسی و زمین­شیمی رسوبات ساحلی خلیج پزم به منظور بررسی غنی­شدگی غلظت زمینه­ای فلزات سنگین و تغییرات سطح آب دریا منطقه مورد مطالعه می‌باشد. بیشینه عمق خلیج پزم 20 متر می­باشد. در این پژوهش ابتدا، مطالعات کتابخانه­ای و اسنادی (شامل جمع­آوری مجموعه نقشه­ها، مقالات، کتاب­ها و تحقیقات مرتبط با موضوع پژوهش) انجام شد. سپس در بازدیدهای میدانی، با استفاده از مغزه­گیر اوگر (Euger) دو عدد مغزه رسوبی از رسوبات هولوسن در محدوده کم عمق ساحلی و زیر حد جزر‌‌و‌مدی در خلیج پزم برداشت شد. نمونه‌برداری به روش سیستماتیک از  تمام بخش‌های مغزه رسوبی به تعداد 22 نمونه انجام شد که این نمونه­ها مورد تجزیه و تحلیل رسوب­شناسی (دانه‌بندی، تعیین تیپ رسوبی، رسم نمودارهای مختلف، شناسایی اجزای متشکله و تعیین رخساره‌های رسوبی) و زمین‌شیمی (بررسی‌های کانی‌شناسی به روش میکروسکپی، تعیین درصد فراوانی عناصـر با روش تجزیه عنصری ICP-OES، تعیین درصد کربنات­ها با دستگاه کلسی‌متر خودکار) قرار گرفتند. نتایج دانه‌بندی رسوبات نشان می­دهد اندازه ذرات غالباً در حد رس  تا سیلت و مقادیر کمتری ماسه و گراول می­باشد که در برخی افق­ها ذرات در اندازه ماسه و گراول مقادیر بیشتری نشان می­دهد. ذرات گراولی عمدتاً مرتبط با خرده­های اسکلتی بوده و میزان کربنات در رسوبات بین 17 تا 84 درصد متغیر است. نتایج تجزیه و تحلیل عنصری نیز حاکی از آن است که کانی‌های تخریبی تشکیل دهنده رسوبات، شامل کوارتز، فلدسپات، مسکوویت، پیروکسن، آلبیت و کانی­های رسی کائولینیت، کلریت، و ایلیت هستند. فراوانی عناصر به‌ویژه آلومنیوم، منیزیم، منگنز، کروم، باریم با تغییرات سطح آب دریا ارتباط معکوس و دو عنصر کلسیم و استرانسیوم که معرف رسوبات درون حوضه­ای است، با تغییرات سطح آب دریا ارتباط مستقیم دارند. نتایج معادل­سازی سن تقریبی توالی رسوبی نشان می­دهد دو فاز مهم پیشروی و بالا آمدن سریع سطح آب دریا در محدوده زمانی از 2100 تا 2800 و نیز از 4900 تا 5800 سال قبل رخ داده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Sedimentology and geochemistry of coastal sediments of Pozm Bay, southeastern Iran

نویسنده [English]

  • M. Ahrari-Roudi
چکیده [English]

The study area is located in the northwest of Chabahar city and south of Sistan and Baluchestan province in the southeast of Iran. This area is part of Makran geological area. In this research, library and documentary studies were performed first. Then, in field studies and field visits, two sediment cores were prepared from Holocene sediments in the shallow coastal area and below the tidal limit in the Gulf of Pazm using the Euger core-catching device. Sedimentary samples from different parts of the sedimentary core (22 samples) were subjected to sedimentological and geochemical analyzes. The results of sediment granulation show that the particle size is often in the range of clay to silt and less amounts of sand and gravel, which in some horizons show particles in the size of sand and gravel. Gravel particles are mainly associated with skeletal fragments and the amount of carbonate in sediments varies between 17 and 84%. The abundance of most elements, especially aluminum, magnesium, manganese, cream, barium are inversely related to changes in sea level and the two elements of calcium and strontium, which represent sediments in the basin, are directly related to changes in sea level. The results of equating the approximate age of the sedimentary sequence show that two important phases of progress and rapid sea level rise occurred in the time range from 2100 to 2800 and also from 4900 to 5800 years ago.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Oman Sea
  • Pozm Bay
  • Geochemistry
  • Chabahar
  • Sediment Core
آدابی، م (1383) ژئوشیمی رسوبی، انتشارات آرین زمین، چاپ اول، 448 ص.
آفرین، م.، حمزه، م.‌ ع (1400) بررسی اثرات امواج مونسون بر ویژگی‌های رسوب‌شناسی رسوبات خلیج چابهار، نشریه رسوب‌شناسی کاربردی، دوره 9، شماره 18، ص 50- 34
آقانباتی، ع (1389) زمین­شناسی ایران، وزارت صنایع و معادن، سازمان زمین­شناسی و اکتشافات معدنی کشور، 586 ص.
احراری­رودی، م.، موسوی­حرمی، ر.، لک، ر.، معتمد، الف.، محبوبی، الف (1390) تفسیر محیط­رسوبی رسوبات هولوسن منطقه خور ساحلی شور واقع در شمال­غربی دریای عمان، اولین کنگره تخصصی رسوب­شناسی و چینه­شناسی ایران، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ص 85-79.
بزی، ع.، بومری، م.، رضایی، ح (1393) ویژگی­های رسوب­شناسی و ژئوشیمیایی رسوبات ساحلی و بستر خلیج گواتر، جنوب خاوری ایران. اقیانوس­شناسی، سال دوم، شماره 8، ص 11-20.
لک، ر. و تقی­زاده، م (1390) بررسی رخساره‌های رسوبی هولوسن و نرخ رسوب­گذاری در شمال­شرقی خلیج­فارس (مطالعه موردی جنوب بندرعباس). سازمان زمین­شناسی و اکتشافات معدنی کشور، مدیریت زمین­شـناسی دریـایی. 12 ص.
غریب­رضا، م. ر.، معتمد، الف (1384) تکامل مکران ساحلی طی کواترنر پسین، مجله، پژوهش­های جغرافیایی، شماره 64، ص 87-77.
مروتی، ح (1384) مبانی هیدرولیک خورهای ساحلی، انتشارات دریاسر، 270 ص.
موسوی­حرمی، ر (1393)، رسوب­شناسی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ 15، 476 ص.
موسوی­حرمی، ر.، خاوری خراسانی، پ (1384) تفسیر تغییر سطح دریا از نگاشت رسوبی، انتشارات واژگان خرد، 427 ص.
Al-Sharhan, A. S., Kendall, C. G. St. C (2003) Holocene coastal carbonates and evaporates of the southern Arabian Gulf and their ancient analogues, Earth-Science Reviews, 61:191-243.
Al- Asfour, T. A (1978) The marine terraces of the Bay of Kuwait. In: Brice. W. C. (Ed.), The Environmental History of the near and Middle East since the Last Ice Age, 249-260. Academic Press, Inc: London Ltd.
Baltzer, F. and Purser, B. H (1990) Modern alluvial fan and deltaic sedimentation in a foreland tectonic setting: the lower Mesopotamian Plain and the Arabian Gulf, Sedimentary Geology, 16:175-197.  
Bertollotto, R. M., et al (2005) Heavy metals in coastal sediments of the Ligurian Sea off vado ligure. Journal de Physique Archives, 107 (1): 159-162.
Brewer, P. G., Dyrssen, D (1985) Chemical oceanography of the Persian Gulf, in J. Crease, Essays on oceanography; attribute to John Swallow, edited by W. J. Gould, and P. M. Saunders, Progress in Oceanography, 14: 41-55.
Cao, C. Y., Yu, B., Wang, M., Zhao, Y. Y., Wan, X., Zhao, S (2020) Immobilization of cadmium in simulated contaminated soils using thermal activated serpentine. Soil Science and Plant Nutrition, 1-7.
Dolati, A (2010) Stratigraphy, Structural geology and low-temperature termochronology across the Makran accretionary wedge in Iran, Swiss Institute of Technology Zurich, Diss ETH, 19151, 165 P.
Dolati, A., Burg, J. P (2013) Preliminary fault analysis and paleostress evolution in the Makran Fold-and-Thrust Belt in Iran. Hosani, K. Al; Roure, F; Ellison, R. and Lokier, S. (Eds.), Lithosphere Dynamics and Sedimentary Basins: The Arabian Plate and Analogues, Springer Verlag, Heidelberg, 261-277
Eby, G. N (2005) Principles of environmental geochemistry, Thomson, Ellis, S., Mellor, A., New York.
Farhoudi, G., Craig, D. E (1977) Makran of Iran and Pakistan as an active arc system. Geology, 5(11): 664-668.
Felber, H., HÖtzl, H., Maurin, V., Moser, H., Rauert, W., ZÖtl, J. G (1978) Sea level fluctuations during the Quaternary period. In: Al-Sayyari, S. S., ZÖtl, J. G. (Eds.), Quaternary Period in Saudi Arabia. Springer, New York, Ny, 50-57.
Folk, R. L (1974) Petrology of sedimentary Rock: Hemphill publishing Co., Austin, Texas 182P.
Hosseinyara, Gh., Behbahanib, R., Moussavi-Harami, R., Lak, R., Kuijperse, A (2021) Holocene sea-level changes of the Persian Gulf Quaternary International, 571: 26-45
Houbolt, J. J. H. C (1957) Surface Sediments of the Persian Gulf near the Qatar Peninsula. Ph. D. Thesis, University of Albright, Des Haal Montana Co.
Jacob, K. H., Quittmeyer, R. C (1979) The makran region of Pakistan and Iran trench-arc system with active plate subduction. Geodynamics of Pakistan, 3: 305-318
 Karbasi, A., Maaghrebi, M., Noori, R., Lak, R., Sadrinasab, M (2020) Investigation of spatiotemporal variation of drought in Iran during the last five decades, Desert, 25 (2): 213-226.
Karimi, A., Ahmadi, A., Partabian, A (2020) Potential soil pollution by heavy metals in Kurdistan region, western Iran: the impact of ultramafic bedrock. Geopersia, 10 (1): 41-52.
Kassler, P (1973) Geomorphic evolution of the Persian Gulf. In: B.H. Pursur (Editor), The Persian Gulf. Holocene Carbonate Sedimentation and Diagenesis in a Shallow Epicontinental Sea. Springer, New York, 11-32.
Lak, R., Mirzapour, B., Aleali, M., Djamali, M., Shahbazi, R (2020) Identifying the effect of climate changes of sedimentary environments and determining sedimentation rate of south wetland of Lake Urmia during late Pleistocene and Holocene, Pollution.
Lewis, D. W., McConchie, D (1994) Analytical Sedimentology, Chapman and Hall, New York. London, 197 p.
Moradpour, A., Zarei Sahamieh, R., Ahmadi Khalaji, A., Sarikhani, R (2019) Environmental pollution and Pattern formation of the Harsin–Sahneh ophiolitic complex (NE Kermanshah—west of Iran). Indian Journal of Geo Marine Sciences, 48(2): 193-204.
Mcall, G. J. H (1997) The geotectonic history of the Makran and adjacent areas of southern Iran. Earth Sciences, 15: 517-531.
Merian, E., Anke, M., Ihnat, M., Stoeppler, M. (2004) Elements and their compounds in the environment, John Willey, 1170 p.
Rao, C. P (1996) Modern Carbonates, tropical, temperate, polar: introduction to sedimentology and geochemistry: Arts of Tasmania, 206 p.
Rao, S. V. R., Reddy, M. R., Prarharaj, N. K., Shyam Sunder, G (2000) Laying performance of broiler breeder chickens fed various millets or broken rice as a source of energy at a constant nutrient intake. Tropical Animal Health and Production, 32 (5): 329-338.
Rao, C. P., Adabi, M. H (1992) Carbonate minerals, major and minor elements and oxygen and carbon isotopes and their variation with water depth in cool, temperate carbonates, western Tasmania, Australia: Marine Geology, 103: 249-272.
Piovano, E. L., Ariztegui, D., Moreiras, S. D (2002) Recent changes in Laguna Mar Chiquita (central Argentina): a sedimentary model for a highly variable saline lake, Sedimentology journal, 49: 1371-1384.
Purser, B. H., Seibold, E (1973) The principal environmental factors influencing Holocene sedimentation and diagenesis, in The Persian Gulf, B. H. Purser, ed., springer-verlag, Berlin, 471p.
Sageman, B. B., Lyons, T. W (2003) Geochemistry of Fine-grained Sediments and Sedimentary Rocks, Treatise on Geochemistry, 7: 115-158.
Salarian, S., Asghari O., Abedi M., Alilou S. K (2020) Geostatistical-based geophysical model of electrical resistivity and chargeability data applied to image copper mineralization in the Ghalandar deposit, Iran, international journal of mining and Geo-engineering, 54(2): 153-160.
Saleh, A., Al-Ruwaih, F., Al-Reda, A., Gunatilakat, A (1999) A reconnaissance study of a clastic coastal sabkha in Northern Kuwait, Arabian Gulf., Journal of Arid Environments, 1-19.
Syvitski, J. P. M. (Ed) (1991) Principle Methods and Application of particle size analysis.
Tatar, M., Hatzfeld, D. Ghafory-Ashtiany, M (2004) Tectonics of the Central Zagros (Iran) deduced from microearthquake seismicity, Geophysical Journal International, 156(2): 255266.
Tucker, M. E (1988) Techniques in Sedimentology, In: Tucker, M.E.  (Ed.), Blackwells, Oxford, 174-190.
Tucker, M. E (2001) Sedimentary Petrology: an Introduction to the Origin of Sedimentary Rocks, Third dition, Blackwell Science, Oxford, 260 P.
Uchupi, E., Swift, S. A., Ross, D. A (1996) Gas venting and late Quaternary sedimentation in the Persian (Arabian) Gulf. Marine Geology, 129: 237-269.  
Ungaro, F., Ragazzi, F., Cappellin, R., Giandon, P (2008) Arsenic concentration in the soils of the Brenta Plain (Northern Italy): Mapping the probability of exceeding contamination thresholds. Journal of Geochemical Exploration. 96: 117-131.
Walker, R., Jackson, J. A (2002) Offset and evolution of the Gowk fault, S.E. Iran: a major intra-continental strike-slip system, Journal of Structural Geology, 24: 1677-1698
Walker, R., Jackson, J., Baker, C (2004) Active faulting and seismicity of the Dasht-e-Bayaz region, eastern Iran, Geophysical Journal International, 157(1): 265–282.
Weijermars, R (1999) Quqternary evolution of Dawahat Zulum (Half Moon Bay) Region of Eastern Province, Saudi Arabia, GeoArabia, 4: 71-90.
Vernant, Ph.,  Nilforoushan, F.,  Hatzfeld, D.,  Abbassi, M. R.,  Vigny, C., Masson, F.,  Nankali, H.,  Martinod, J.,  Ashtiani, A., Bayer, R., Tavakoli, F., Chéry, J (2004) Present-day crustal deformation and plate kinematics in the Middle East constrained by GPS measurements in Iran and northern Oman , Geophysical Journal International,157(1): 381–398.