نهشته‌های پیراکشندی و توفانی در بُرش الگوی سازند خانه کت، تریاس زاگرس بلند، خاور شیراز

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه زمین‌شناسی، دانشگاه پیام نور، ایران

چکیده

سازند خانه­کت معرف رخساره­های کربناته تریاس در زیرپهنه زاگرس بلند است. برای تشخیص رخساره­ها و بازسازی محیط رسوب­گذاری این سازند بُرش الگوی آن به ضخامت 691 متر در 110 کیلومتری خاور شیراز مورد مطالعه قرار گرفت. بررسی دقیق شواهد میدانی و آزمایشگاهی نشان داد توالی رسوبی تریاس در تاقدیس خانه­کت عمدتاً از سنگ آهک و دولومیت­هایی تشکیل شده است که با وجود استروماتولیت­ها، ترک­های گلی، کانی­های تبخیری، برش­های انحلالی و آثار ناشی از خروج مکرر رسوبات از آب در بخش کم عمق و نسبتاً آرام یک پلاتفرم نهشته شده­اند. این رسوبات عمدتاً محصول چرخه­های کم عمق شونده میان کشندی­-­فراکشندی (سبخا) هستند که در یک پهنه کشندی با آب و هوای گرم و خشک بارها و بارها تکرار شده­اند. در بعضی افق­ها روند عادی توالی رخساره­ها با وجود لایه­های ناشی از توفان دچار تغییر شده است. بودن علائمی مثل سطح زیرین فرسایشی، دانه­بندی تدریجی، اینترکلاست­های کنده شده از واحد زیرین و لایه­بندی مورب پشته­ای وجود نهشته­های توفانی را تأیید می­کنند. این شواهد نشان می­دهند که مجموعه رسوبات سازند خانه کت در بخش داخلی یک پلاتفرم باز متأثر از توفان به وجود آمده است. مقایسه این شرایط با محیط تشکیل رسوبات همزمان در نواحی پیرامون زاگرس از گسترش زیاد پلاتفرم یاد شده و بودن یک دریای اپیریک در تریاس این مناطق حکایت می­کند. افزایش مشخص رسوبات تبخیری و آواری در جنوب گسل زاگرس بلند ضمن آشکار سازی نقش این عارضه ساختاری در کنترل هندسه حوضه و تغییر رخساره­ها، گویای نزدیک بودن به ساحل و محدودیت محیط این بخش از حوضه آن زمان است. در مقابل، کاهش واردات آواری و تبخیری­ها و بودن نهشته­های توفانی بیانگر توسعه بیش­تر محیط دریایی در منطقه زاگرس بلند است که با شیب بسیار ملایم به سمت شمال گسترش یافته و با اقیانوس نئوتتیس مرتبط بوده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Triassic Carbonate Tidalites and Tempestites in the Khaneh Kat Formation type locality, High Zagros, East Shiraz

نویسنده [English]

  • A. H Jalilian
چکیده [English]

The Khaneh Kat Formation represents carbonate development of the Triassic sediments in the Zagros Mountains. This formation with a thickness of 691 m at the type locality in 110 km of east Shiraz was studied for facies analysis and reconstruction of sedimentary environment. Detailed field and laboratory investigations showed that the Triassic sedimentary succession in Khaneh Kat anticline consists of limestones and dolomites deposited in tidal flat setting and shallow, relatively quite portion of a carbonate platform. These deposits are mainly results of shallowing-upward cycles consisting of intertidal-supratidal (sabkha) facies repeated over and over in a tidal system under dry climate. In some horizons, the presence of laterally extensive carbonate storm beds has terminated the normal succession of peritidal facies. All these pieces of evidence suggest that the Khaneh Kat Formation carbonates in the study area were deposited in inner part of an open, storm-dominated platform. Comparison of this situation with the sedimentary environment of equivalent deposits in other parts of the basin confirms the widespread expansion of the platform and also the existence of an epeiric sea in Triassic period of these areas. Significant increase of evaporites and siliciclastics in the southern of High Zagros Fault revealed the paramount role of this bounding fault in controlling basin geometry and facies variations during deposition of the Khaneh Kat Formation. The results also indicated that the southern part of the basin was close to the coast and water circulation was restricted. In contrast, the reduction of evaporites and siliciclastics together with the existence of storm beds in High Zagros region showed a further development of marine environment in northern part and its relation to the Neotethys Ocean.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Tempestites
  • Peritidal
  • Khaneh Kat Formation
  • high Zagros

مراجع

[1]   آقانباتی، ع (1383) زمین­شناسی ایران. انتشارات سازمان زمین­شناسی و اکتشافات معدنی کشور، 708 صفحه.
[2]   آقانباتی، ع (1392) زمین­شناسی ایران و کشورهای همجوار؛ انتشارات سازمان زمین­شناسی و اکتشافات معدنی کشور، 710 صفحه.
[3]   ابراهیمی، د (1388) بررسی سنگ­شناسی و محیط رسوبی نهشته­های پاتریس (سازند دشتک و سازند خانه­کت) در بُرش سطح الارضی سیروان و بُرش تحت­الارضی چاه کبیر کوه #1. پایان­نامه کارشناسی­ارشد، دانشگاه تربیت معلم، 98 صفحه.
[4]   ابراهیمی، د.، فیاضی، ف.، فیض نیا، س. و طهماسبی، ع. ر (1388) بررسی ریزرخساره­ها و محیط رسوبی سازند خانه کت در بُرش سیروان، باختر ایران. بیست و هفتمین گردهمایی علوم زمین و سیزدهمین همایش انجمن زمین شناسی ایران، تهران، 7 صفحه.
[5]   حاجیان، م (1385) بررسی رخساره، محیط رسوبی و چینه­شناسی سکانسی سازند دشتک )کوه سورمه، کوه سیاه #1، دالان #1 و دشتک #1) در ناحیه فارس. پایان نامه کارشناسی­ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال، 117 صفحه.
[6]   پوربابادی جلوگیر، ف (1393) ریزرخساره­ها و محیط رسوبی سازند دشتک در میدان گازی کیش، شمال خلیج فارس. پایان­نامه کارشناسی­ارشد، دانشگاه پیام نور اصفهان، 162 صفحه.
[7]   پوربابادی جلوگیر، ف.، ارزانی، ن.، جلیلیان، ع. ح. و امیری بختیار، ح (1393) سیکل­های رسوبی پریتایدال در سازند دشتک (تریاس) میدان گازی کیش شمال خلیج فارس. نخستین همایش ملی رسوب­شناسی ایران، 7 صفحه.
[8]   خشنودکیا، م.، محسنی، ح. و حاجیان، م (1390) چینه شناسی سکانسی توالی­های کربناتی­-­تبخیری سازند دشتک در چاه آغار #1 و آغار باختری #1 در میدان گازی آغار. فصلنامه علوم زمین، شماره 79، صفحات 182-171.
[9]   فلاح خیرخواه، م (1385) مطالعه فاسیس­ها، محیط رسوبی و چینه­نگاری سکانسی سازند دشتک و سازند خانه کت در مقطع سطح­الارضی دالانی (اشتران کوه) و چاه هلیلان #1 در منطقه زاگرس. پایان نامه کارشناسی­ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران، 103 صفحه.
[10]    لاسمی، ی و جهانی، د (1380) نهشته­های توفانی بخش زیرین سازند الیکا (تریاس زیرین). مجله علمی پژوهشی علوم پایه دانشگاه آزاد اسلامی، سال یازدهم، شماره 4، صفحات 3024-3005.
[11]    مطیعی، ه (1372) چینه­شناسی زاگرس. سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور، 536 صفحه.
[12] Aigner, T (1985) Storm Depositional Systems. Springer, 174 p.
[13] Ajmal Khan, M., Boer, B., Kust, G. S and Barth, H. J (2006) Sabkha Ecosystem, Volume II: West and Central Asia. Springer, 265 p.
[14] Alavi, M (2004) Regional stratigraphy of the Zagros fold-thrust belt of Iran and its proforeland evolution. American Journal of Science, 304: 1-20.
[15] Alsharhan, A. S. and Nairn, A. E. M (2003) Sedimentary Basins and Petroleum Geology of the Middle East. Elsevier, 878 p.
[16] Berberian, M (1995) Master "blind" thrust faults hidden under the Zagros folds: active basement tectonics and surface morphotectonics. Tectonophysics, 241: 193-224.
[17] Boggs, S (2009) Petrology of Sedimentary Rocks. Cambridge University Press, 600 p.
[18] Burchette, T. P. and Wright, V. P (1992) Carbonate ramp depositional systems. Sedimentary Geology, 79: 3-57.
[19] Davis, R. A. J (2012) Tidal Signatures and Their Preservation Potential in Stratigraphic Sequences. In: Davis, R. A. J. and Dalrymple, R. W., (Eds) Principles of Tidal Sedimentology. Spriger, p. 35-55.
[20] Davis, J. R. A. and Dalrymple, R. W (2012) Principles of Tidal Sedimentology. Spriger, 621 p.
[21] Demicco, A. V. and Hardie, L. A (1994) Sedimentary structures and early diagenetic features of shallow marine carbonate deposits. Society for Sedimentary Geology Atlas, Series Number 1, 265 p
[22] Dunham, R. J (1962) Classification of carbonate rocks according to depositional texture. In: Ham, W. E. (Ed) Classification of Carbonate Rocks. AAPG Memoir 1, p. 108–121.
[23]   Einsele, G (2000) Sedimentary Basins Evolution, Facies, and Sediment Budget. Springer, 628 p.
[24]   Evans, G (1995) The Persian Gulf: A modern carbonate-evaporite factory; a review. Cuadernos de Geologia. Iberica, 19: 61-96.
[25]   Folk, R. L (1980) Petrology of Sedimentary Rocks. Hemphill Publishing Company, 182 p.
[26]   Flugel, E (2004) Microfacies of carbonate rocks. Springer, 976 p.
[27]   Ghazban, F (2007) Petroleum geology of the Persian Gulf. Tehran University Press, 707 p.
[28]   Golonka, J (2004) Plate tectonic evolution of the southern margin of Eurasia in the Mesozoic and Cenozoic. Tectonophysics, 381: 235-273.
[29]   Golonka, J (2007) Late Triassic and Early Jurassic palaeogeography of the world. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, 244: 297-307.
[30]   Golonka, J. and Kiessling, W (2002) Phanerozoic Time Scale and definition of time slices. SEPM, Special Publication No. 72, p. 11-20.
[31]   Immenhauser, A (2009) Estimating palaeo-water depth from the physical rock record. Earth Science Review, 96: 107–139.
[32]   Insalaco, E., Virgone, A., Courme, B., Gaillot, J., Kamali, S.A., Moallemi, M.R., Lotfpour, M. and Monibi, S (2006) Upper Dalan Member and Kangan Formation between the Zagros Mountains and offshore Fars, Iran: depositional system, biostratigraphy and stratigraphic architecture. GeoArabia,11:75-176.
[33]   James, N. P. and Kendall, A. C (1992) Introduction to Carbonate and Evaporite Facies Models. In: Walker, R. G. and James, N. P., (Eds) Facies models response to sea level change. Geological Association of Canada, p. 265-275.
[34]   James, G. A. and Wynd, J. G., 1965. Stratigraphic nomenclature of Iranian oil consortium agreement area. AAPG Bulletin, 49(12): 2182-2245.
[35]   Johnson, H. D. and Baldwin, C. T (1996) Shallow clastic seas. In: Reading, H. G., (Ed). Sedimentary Environments: Processes, Facies and Stratigraphy. Blackwell, p. 232-280.
[36]   Jones, B (1992) Shallow Platform Carbonates. In: Walker, R. G. and James, N. P., (Eds) Facies models response to sea level change. Geological Association of Canada, p. 277-301.
[37]   Kendall C. G. and Warren, J (1987) A review of the origin and setting of tepees and their associated fabrics. Sedimentology, 34:1007–1027.
[38]   Kvale, E. P (2012) Tidal Constituents of Modern and Ancient Tidal Rhythmites: Criteria for Recognition and Analyses. In: Davis, R. A. J. and Dalrymple, R. W., (Eds) Principles of Tidal Sedimentology. Spriger, p. 1-17.
[39]   Lasemi, Y., Ghomashi, M., Amin-Rasouli, H. and Kheradmand, A (2008) The Lower Triassic Sorkh shale Formation of the Tabas block, east central Iran: succession of a failed-rift basin at the paleotethys margin. Carbonates and Evaporites,23(1): 21-38.
[40]   Lasemi, Y., Jahani, D., Amin-Rasouli, H. and Lasemi, Z (2012) Ancient Carbonate Tidalites. In: Davis, R. A. J. and Dalrymple, R. W., (Eds) Principles of Tidal Sedimentology. Spriger, p. 567-607.
[41]   Melvin, J. L (1991) Evaporites, Petroleum and Mineral Resources. Elsevier, 556 p.
[42]   Miall, A. D (2000) Principles of Sedimentary Basin Analysis. Springer, 616 p.
[43]   Murris, R. J (1980) Middle East: Stratigraphic evolution and oil habitat. AAPG Bulletin, 64(5): 597-618.
[44]   Myrow, P. M. and Southard, J. B (1996) Tempestite deposition. Journal of Sedimentary Research, 66: 875–887.
[45]   Pratt, B. R (2002) Tepees in peritidal carbonates: origin via earthquake-induced deformation, with example from the Middle Cambrian of western Canada. Sedimentary Geology, 153: 57–64.
[46]   Pratt, B. R., James, N. P. and Cowan, C. A (1992) Peritidal carbonates. In: Walker, R. G. and James, N. P., (Eds) Facies models–response to sea level change. Geological Association of Canada, p. 303–322.
[47]   Read, J. F (1985) Carbonate platform facies models. AAPG Bulletin, 69: 1-21.
[48]   Sadooni, F. N. and Alsharhan, A. S (2004) Stratigraphy, Lithifacies distribution, and petroleum potential of the Triassic strata of the northern Arabian plate. AAPG, 88(4): 515-538.
[49]   Schlager, W (2005) Carbonate Sedimentology and sequence stratigraphy. Society for Sedimentary Geology, 200 p.
[50]   Sepkoski Jr., J. J., Bambach, R. K. and Droser, M. L (1991) Secular changes in Phaneozoic event bedding and the biological overprint. In: Einsele, G., Ricken, W., Seilacher, A., (Eds) Cycles and Events in Stratigraphy. Springer, p. 298–312.
[51]   Setudehnia, A (1978) The Mesozoic sequence in southwest Iran and adjacent area. Journal of Petroleum Geology, 1(1): 3-42.
[52]   Sherkati, S., Letouzey, J. and Frizon de Lamotte, D (2006) Central Zagros fold-thrust belt (Iran): New insights from seismic data, field observation, and sandbox modeling. Tectonics, 25(4): 1-27.
[53]   Shinn, E. A (1983) Tidal Flat Environment. In: Scholle, P. A., Bebout, D. G. and Moore, C. H., (Eds) Carbonate depositional environments. AAPG Memoir 33: 171-210.
[54]   Szabo, F., and Kheradpir, A (1978) Permian and Triassic stratigraphy, Zagros basin, south-west Iran. Journal of Petroleum Geology, 1(2): 57-82.
[55]   Tucker, M. E. and Wright, V. P (1990) Carbonate Sedimentology. Blackwell, 482 p.
[56]   Wilson, J. L (1975) Carbonate Facies in Geologic History. Springer-Verlag, 471 p.
[57]   Wright, V. P (1984) Peritidal carbonate facies models: a review. Geological Journal, 19: 309–325.
[58]   Ziegler, M. A (2001) Late Permian to Holocene paleofacies evolution of the Arabian Plate and its hydrocarbon occurrences. GeoArabia, 6: 445–504.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 05 مرداد 1395
  • تاریخ بازنگری: 04 آذر 1395
  • تاریخ پذیرش: 10 مهر 1395

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار