طبقه بندی سنگ‌های رسوبی فسفاتی سازند جیرود در برش گرمابدر، البرز مرکزی

کریمی, ناهید; اعتماد‌سعید, نجمه; بایت گل, ئارام; زهدی, افشین

doi:10.22084/psj.2019.3500

طبقه بندی سنگ‌های رسوبی فسفاتی سازند جیرود در برش گرمابدر، البرز مرکزی

نویسندگان

¹ دانشجوی کارشناسی‌ارشد، گروه زمین‌شناسی، دانشگاه تحصیلات تکمیلی علوم پایه زنجان، زنجان

² استادیارگروه زمین‌شناسی، دانشگاه تحصیلات تکمیلی علوم پایه زنجان، زنجان

³ استادیار گروه زمین‌شناسی، دانشکده علوم، دانشگاه زنجان، زنجان

10.22084/psj.2019.3500

چکیده

سازند جیرود به سن دونین فوقانی (فرازنین- فامنین) در برش گرمابدر واقع در شمال تهران، به ضخامت حدود ۲۷۰ متر، حاوی هفت افق فسفریتی مشخص است. این فسفریت‌های رسوبی درون سنگ‌های میزبان سیلیسی آواری و کربناته مشاهده می‌شوند. فسفریت‌های دریایی در سازند جیرود از نوع پریستین و متراکم و به ترتیب فراوانی شامل پلوئید‌های بدون ساختار، بایوکلاست‌های فسفاتی شده، دانه‌های پوشش‌دار، اینتراکلاست‌ها، لیتوکلاست‌‌های فسفاتی غنی از کوارتز و قطعات اسکلتی اولیه هستند. این فسفریت‌ها اغلب فابریک دانه‌ای دارند و در برخی موارد شواهدی از حمل مجدد توسط فرایندهای فیزیکی یا زیستی را نشان می‌دهند. به طور کلی، همراهی این فسفریت‌های حاوی گلاکونیت و پیریت با رخساره‌های شیلی سیاهرنگ نشاندهنده‌ی شرایط نهشتی کم اکسیژن، مدل بالاآمدگی آب دریا، آب و هوای دیرینه‌ی گرم و شرایط غیرفعال زمینساختی طی نهشت این رسوبات است. شیل‌های سیاهرنگ مشاهده شده در همراهی با این فسفریت‌ها می‌تواند حاکی از هم زمانی نهشت آن‌ها با حادثه‌های جهانی کلواسر و هنگنبرگ باشد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Classification of phosphatic sedimentary rocks of the Jeirud Formation in the Garmabdar section, Central Alborz

نویسندگان [English]

N. Karimi ¹
N. Etemad-Saeed ²
A. Bayetgoll ²
A. Zohdi ³

چکیده [English]

The Upper Devonian Jeirud Formation (Farasenin-Faminin) in the Garmabdar section of north Tehran )~270 m thick(, contains seven distinct phosphorite horizons. These sedimentary phosphorites are found within siliciclastic and carbonate host rocks. Marine Phosphorites in the Jeirud Formation are pristine and condensed, including structureless peloids, phosphatized carbonate skeletal grains, coated grains, phosphatic intraclasts, and primary phosphatic bioclasts. These phoshphorites are mostly granular and in some cases contain evidence of winnowing and reworking by mechanical or biological processes. In general, the association of these phosphorites containing glauconite and pyrite with black shale facies indicates low oxygen depositional conditions, seawater upwelling model, warm paleoclimate and passive tectonic conditions during deposition of these sediments. The black shales observed along with these phosphates may indicate their coincidence with the Kellwasser and Hangenberg global events.

کلیدواژه‌ها [English]

Phosphorite
Black shale
Pristine
Condensed
Jeirud Formation
Garmabdar

مراجع

چشمهسری، م.، علیپور، ص.، عابدینی، ع.، زینتمطلق، ع (۱۳۹۱) کانیشناسی و زمینشیمی عناصر نادر خاکی و اورانیوم در نهشته فسفاتی کوه لار، جنوبشرق ده‌دشت، استان کهکیلویه و بویراحمد. سی و یکمین همایش علوم زمین.

خیرهکش، ز (۱۳۹۴) کانیشناسی و زمینشیمی افق‌های فسفاته سازند جیرود در دو برش پاقلعه و گدوک از جنوب قائمشهر، پایاننامه کارشناسیارشد، دانشگاه گلستان، ۷۸ ص.

رسولی، م (۱۳۹۱) محیطرسوبی سازند جیرود و بررسی مرز دونین- کربونیفر در دو برش آبنیک و دره لالون، البرز مرکزی. پایاننامه کارشناسیارشد، دانشگاه شهید بهشتی، ۱۸۰ ص.

شرفی، م.، موسویحرمی، ر.، محبوبی، ا.، جعفرزاده، م (۱۳۹۷) سنگنگاری و ژئوشیمی ماسهسنگ‌های سازند جیرود در البرز میانی، کاربرد در شناسایی خاستگاه و جایگاه زمین‌شناختی، دوفصلنامه رسوبشناسی کاربردی، دوره 6، شماره ۱۲، ص ۱- ۲۴.

حسینآبادی، م.، میرابشبستری، غ. ر.، محبوبی، ا.، معتمد، ا.، (۱۳۹۵) ژئوشیمی عنصری و ایزوتوپی سازند بهرام (دونین میانی- بالایی) در شرق ایران. دوفصلنامه رسوبشناسی کاربردی، دوره 4، شماره ۷، ص ۳۲-۴8.

نجفی، م (۱۳۹۷) کانیشناسی و ژئوشیمی عناصر نادر خاکی در فسفریت‌های معدن سازند جیرود، البرز غربی. پایان نامه کارشناسیارشد، دانشگاه شهید بهشتی، ۱۳۰ ص.

عابدینی، ع.، چشمهسری، م.، علیزاده، ا (۱۳۹۲) زمینشیمی و محیط تشکیل نهشته فسفاتی دلیر، جنوب باختر چالوس، استان مازندران. دوفصلنامه رسوبشناسی کاربردی، دوره 1، شماره 1، ص 25-۴1.

Craig, C. L., Marshall, A. L., Sjöström, M., Bauman, A. E., Booth, M. L., Ainsworth, B. E., & Oja, P (2003) International physical activity questionnaire: 12-country reliability and validity. Medicine & science in sports & exercise, 35(8): 1381-1395.

Caplan, M. L., and R. M., Bustin (1999) Devonian- Carboniferous Hangenberg mass extinction event, widespread organic- rich mudrock and anoxia: causes and consequences, Palaeo. N 148, pp :187- 207.

Follmi, K. B., Garrison, R. E (1991) Phosphatic sediments, ordinary or extraordinary deposits? The example of the Miocene Monterey Formation (California). In Symposium controversies in modern geology. pp: 84.

Filippelli, G. M (2011) Phosphate rock formation and marine phosphorus geochemistry: the deep time perspective. Chemosphere, 84(6): 759-766.

Garrison, G. H., Glenn, C. R., & McMurtry, G. M (2003) Measurement of submarine groundwater discharge in Kahana Bay, O'ahu, Hawai'i. Limnology and Oceanography. 48(2): 920-928Chemosphere, 84(6): 759-766.

Glenn, C. R., & Arthur, M. A (1990) Anatomy and origin of a Cretaceous phosphorite‐greensand giant, Egypt. Sedimentology, 37(1): 123-154.

Glenn, C. R., Follmi, K. B., RIGGS, S., Baturin, G. N., Grimm, K. A., Trappe, J., ... & Jehl, C (1994) Phosporous and phosphorites: Sedimentology and environments of formation- Eclogae Geologicae Helveticae, 87: 3.

Kaiser, S. I., Aretz, M., & Becker, R. T (2016) The global Hangenberg Crisis (Devonian–Carboniferous transition): review of a first-order mass extinction. Geological Society, London, Special Publications, 423(1): 387-437.

Simandl. L., Simandl. G. J., and Fajber. R (2011, August) Rare Earth Element Recovery as a By-product of Fertilizer Production from Sedimentary Phosphate Deposits–Conceptual Evaluation. In 2011 Goldschmidt Conference Abstracts, Prague.1878 P.

Sharafi, M., Mahboubi, A., Moussavi-Harami, R., Mosaddegh, H., & Gharaie, M. H. M (2014) Trace fossils analysis of fluvial to open marine transitional sediments: Example from the Upper Devonian (Geirud Formation), Central Alborz, Iran. Palaeoworld, 23(1): 50-68.

Sharafi, M., Longhitano, S. G., Mahboubi, A., Moussavi‐Harami, R., & Mosaddegh, H (2016, March). Sedimentology of a transgressive mixed‐energy (wave/tide‐dominated) estuary, Upper Devonian Geirud Formation (Alborz Basin, northern Iran). In Contributions to Modern and Ancient Tidal Sedimentology. Proceedings of the Tidalites 2012 Conference. pp: 255-286.

Salama, A (2018) Investigation of the critical entry pressure values associated with the permeation of an oil droplet through a cascade of pore throats and pore bodies: a quasistatic analysis. Chemical Engineering Science, 187: 292-301.

Stocklin, J (1968) Structural history and tectonics of Iran: a review. AAPG Bulletin, 52(7): 1229–1258.

Sepkoski, J. J (1996) Patterns of Phanerozoic extinction: a perspective from global data bases. In Global events and event stratigraphy in the Phanerozoic. pp: 35-51. Springer, Berlin, Heidelberg.

Tucker, M. E (2001) Sedimentary Petrology–An Introduction to the Origin of Sedimentary Rocks− Blackwell. Scientific publication. London.

Trappe, J (2001) A nomenclature system for granular phosphate rocks according to depositional texture. Sedimentary Geology, 145(1-2): 135-150.

Wendt, J. B., Kaufmann, Z., Belka, N., Farsan, and A. K., Bavandpur (2005) Devonian/Lower carboniferous stratigraphy, facies pat- terns and palaeogeography of Iran. Part P. North and central Iran. Acta Geologica Polonica, 55(1): 31–97.