ریزگرد و کانون های آن: مبانی و روش های شناسایی و تثبیت این کانون ها با نگرش ویژه به دشت خوزستان

جویباری, سیده اکرم; رضائی, پیمان; سلیمانی, فریدون; داوودی, حمید

doi:10.22084/psj.2019.3501

ریزگرد و کانون های آن: مبانی و روش های شناسایی و تثبیت این کانون ها با نگرش ویژه به دشت خوزستان

نویسندگان

¹ دانشجوی دکترا رسوب‌شناسی و سنگ‌شناسی رسوبی، دانشگاه هرمزگان، بندرعباس

² دانشیار گروه زمین‌شناسی، دانشکده علوم‌پایه، دانشگاه هرمزگان، بندرعباس

³ استادیار بخش تحقیقات حفاظت خاک و آبخیزداری، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان خوزستان

⁴ مدیریت اداره خدمات فنی و محیط‌های تحقیقاتی پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری

10.22084/psj.2019.3501

چکیده

پدیدهی ریزگرد از مهمترین چالشهای زیستمحیطی جوامع امروزی میباشد. شناخت این پدیده و راهکارهای مقابله با آن از مباحث نوین در رسوبشناسی محیطی است. شناسایی کانونهای ریزگرد با استفاده از روشهای متعددی همچون تکنیک دورسنجی و ماهوارهای، مطالعات رسوبشناسی و ژئوشیمی، ردیابی رسوب با کمک مدلهای آماری و دادهکاوی و یا تلفیـقی از این روشها امـکانپذیر اسـت. مهمترین عوامل ایجاد ریزگرد عبارتند از خشکسالی، فرسایش، عدم وجود پوشش گیاهی و همچنین مدیریت ناصحیح منابع آبی میباشد. برای مقابله با آثار ریزگرد مالچ پاشی، احداث بادشکن، احداث تلههای رسوبی و مدیریت صحیح منابع آب از مهمترین فاکتورها و راهکارهای کاهش توفانهای ریزگرد و تثبیت کانونهای گردوغبار میباشد. پدیده ریزگرد تاثیر مستقیم بر سلامت انسان و بخش کشاورزی و ساخت و ساز و تاثیر مستقیم و غیرمستقیم بر اقتصاد و کاهش کیفیت زندگی داشته است. وجود 7 کانون داخلی ریزگرد در کنار حدود 5 کانون خارجی ریزگرد در استان خوزستان، سبب شده که این استان همواره در معرض توفانهای گرد و غبار قرار گیرد. ترکیب رسوبشناسی این ریزگردها عموماً در سه گروه سیلیکات، کربنات و تبخیری جای میگیرد و تیپ رسوبی عـمده نهشـتههای کانونهای داخلی دشت خوزستان گلماسهای با کمی گراول است. پارامترهای رسوبشناسی نهشتههای کانونهای گرد و غبار دشت خوزستان در یک روند قائم از شمال به جنوب بهبود پیدا میکنند. خاستگاه عمدهی نهشتههای کانونهای داخلی گنبدهای نمکی، سازندهای مارنی، ماسهسنگی و کنگلومرایی میباشد. پایشهای زیستمحیطی بر روی کانونهای ریزگرد و نمونههای ریزگرد دشت خوزستان حاکی از وجود آلودگیهای زیستمحیطی متأثر از جنگ تحمیلی، فعالیتهای نفتی و پتروشیمی در کنار فعالیتهای صنعتی و کشاورزی میباشد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Dust and its centers: basics and methods of identifying and stabilizing, with a special attitude to the Khuzestan Plain

نویسندگان [English]

S. A. Jooybari ¹
P. Rezaee ²
F. Soleimani ³
H. Davoodi ⁴

چکیده [English]

The phenomenon of fine dust is one of the most important environmental challenges nowadays. Recognition of this phenomenon and strategies in dealing with it is one of the new topics in environmental sedimentology. Detection of dust centers is possible by using various methods such as telemetry and satellite techniques, sedimentology and geochemistry studies, sediment tracking with the help of statistical models and data mining or a combination of these methods. The most important causes of dust are drought, erosion, lack of vegetation and improper management of water resources. To deal with the effects of dust, mulching, construction of windbreaks, construction of sediment traps and proper management of water resources are the most important factors and strategies to reduce dust storms and stabilize dust hotspots. The dust phenomenon has had a direct impact on human health and the agricultural and construction sectors, and imposed a direct and indirect impact on the economy and reduced quality of life. Existence of seven internal dust centers along with about 5 external dust centers in Khuzestan province has caused this province to be constantly exposed to dust storms. The sedimentological composition of these fine dusts generally falls into three groups: silicate, carbonate and evaporation, and the main sedimentary type of deposits in the interior of Khuzestan plain is sandy mud with a little gravel. Sedimentological parameters of deposits of dust centers of Khuzestan Plain improve in a vertical trend from north to south. The main sources of deposits of internal foci are salt domes, marl formations, sandstone and conglomerate. Environmental monitoring on dust centers and fine dust samples in Khuzestan Plain indicates the existence of environmental pollution affected by the imposed war, oil and petrochemical activities along with industrial and agricultural activities.

کلیدواژه‌ها [English]

Dust
Dust Center
Khuzestan plain

مراجع

اژدری، ع (1394) شناسایی کانونهای گردوغبار در استان خوزستان، گزارش سازمان زمینشناسی کشور.

آروین، ع.، چراغی، ص.، چراغی، ش (1392) بررسی تاثیر گرد و غبار بر روند کمی و کیفی رشد نیشکر واریته، مجله پژوهشهای جغرافیای طبیعی، (3)45، ص 95-106.

بساک، ع.، اعرابیمقدم، ح.، حجازیزاده، ز.، طولابینژاد، م (1397) اثرات پروژههای انتقال آب سرشاخههای کارون در ایجاد با تشدید کانونهای گـردوغبـار خوزستان با بهرهگیری از فناوریRS و GIS، فصلنامه علمی پژوهشی و بینالمللی انجمن جغرافیا، (56)16، ص 22 – 37.

حبیبی، ع.، شادفر، ص.، صادقی، م (1393) بررسی شدت بیابانزایی در رخسارههای ژئومورفولوژی با استفاده از GIS در استان خوزستان، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 32، ص 141-159.

حیدریان، پ.، اژدری، ع.، جودکی، م.، درویشیخاتونی، ج.، شهبازی، ر (1396) شناسایی منشاهای داخلی توفانهای گـردوغـبار با استـفاده از سـنجــش از دور، GIS و زمینشناسی (مطالعه موردی استان خوزستان)، مجله علوم زمین، (105)27، ص 33-46.

خادمالرسول، ع.، صفیالدیناردبیلی، م (1396) پتانسیل سنجی استفاده از کشت دانه روغنی گیاه کرچک در اطراف مزارع جهت کنترل کانونهای گردوغبار در استان خوزستان، چهارمین همایش ملی فرسـایش بادی و توفانهای گردوغبار.

درویشیخاتون، ج (1395) رسوبشناسی و زمینشیمی رسوبات دشت خوزستان با نگرش بر پتانسیل ایجاد ریزگرد، مجله یافتههای نوین زمینشناسی کاربردی، دوره 10، شماره 20، ص 92-106.

درویشیخاتون، ج (1392) منشا و ترکیب ریزگردهای استان خوزستان با استفاده از ژئوشیمی رسوبی و تـصاویر ماهوارهای، گزارش سازمان زمینشناسی کشور، 66 ص.

شایان، م.، قنبری، س.، سلمانپور، ف.، میری، م.، ثنایی قهی، م (1396) بررسی اثرات ریزگرد در بروز چالـشهای سکونتگاههای انسانی در فضای شهری (مطالعه موردی شهرستان آبادان)، مجله مطالعات سکونتگاههای انسانی، (12)2، ص 413-431.

صادقی، ز (1393) نگاهی به اثرات مخرب زیسـتمحیطی مالچهای نفتی به منظور مـهار ریزگردها و مـعرفی فناوریهای جایگزین آن، اولین همایش ملی بهداشت محیط، سلامت و محیط زیست پایدار، همدان.

صمدی، م (1390) آشکارسازی و شناسایی چـشمههای توفانهای ریزگرد با استفاده از تصاویر ماهوارهای، پایان نامه کارشناسیارشد دانشگاه تهران،171ص.

عطایی، ه.، حیدری، م (1396) بررسی تاثیر تغییر اقلیم و گردوغبار بر بیماریهای تنفسی (مطالعه موردی: شهر اهواز)، مجله مطالعات علومزیستی و زیستفناوری، (10)3، ص 1-10.

عینقلایی، م.، بقایی، م (1390) محیطزیست پدیدهی ریزگردها (گردوغبار)، قوانین و راهکاری کاهش میزان گردوغبار موجود در هوا، پنجمین همایش تخصصی مهندسی محیطزیست، تهران، دانشگاه تهران، دانشکده محیطزیست.

معماریان فرد، م.، مختاری، ح.، کهزاد بیگی، ب.، ذوالفقاری، ح (1394) بررسی ریزگردها و گردوغبار اثرات و روشهای مهار آن، سومین همایش سراسری محیطزیست، انرژی و پدافند زیستی، تهران، موسسه آموزش عالی مهراروند، گروه ترویجی دوستداران محیطزیست.

نامداری، ف.، سهرابی، پ.، بخشی، س (1392) مروری بر اثرات ریزگرد بر اقتصاد، اولین همایش محیطزیست، انرژی و پدافند زیستی، تهران، موسسه آموزش عالی مهراروند، گروه ترویجی دوستداران محیطزیست.

Dehghani, S., Moore, F., Vasiluk, L., & Hale, B. A (2018) The geochemical fingerprinting of geogenic particles in road deposited dust from Tehran metropolis, Iran: Implications for provenance tracking. Journal of Geochemical Exploration, 190: 411-423.

Geravandi, S., Yari, A. R., Jafari, M., Goudarzi, G., Vosoughi, M., Dastoorpoor, M., & Mohammadi, M. J (2018) Effects of dust phenomenon and impacts with emphasis on dust problems and present solutions in Khuzestan (Iran). Archives of Hygiene Sciences, 7(2): 134-138.

Gholami, H., Mohamadifar, A., Collins, A. L (2020) Spatial mapping of the provenance of storm dust: application of data mining and ensemble modelling. Atmos. Res, 233: 104-176.

Hu, Z., Huang, J., Zhao, C., Bi, J., Jin, Q., Qian, Y., Ma, J (2019) Modeling the contributions ofNorthern Hemisphere dust sources to dust outflow from East Asia. Atmos. Environ, 202: 234-243.

Hua NP, Kobayashi F, Iwasaka Y, Shi GY, Naganuma T (2007) Detailed identification of desert-originated bacteria carried by Asian dust storms to Japan, Aerobiologia, 23(4): 291-299.

Huang, J., Fu, Q., Zhang, W.,Wang, X., Zhang, R., Ye, H.,Warren, S. G (2011) Dust and black carbon in seasonal snow across northern China. Bull. Am. Meteorol. Soc, 92 (2): 175-181.

Huang, J., Lin, B., Minnis, P., Wang, T., Wang, X., Hu, Y., Ayers, J. K (2006) Satellite-based assessment of possible dust aerosols semi-direct effect on cloud water path over East Asia. Geophys. Res. Lett, 33 (19):1-5.

Huang, J., Wang, T., Wang, W., Li, Z., Yan, H (2014) Climate effects of dust aerosols over East Asian arid and semiarid regions. Journal of Geophysical Research: Atmospheres, 119 (19): 11-39.

Kousehlar, M., & Widom, E (2019) Sources of metals in atmospheric particulate matter in Tehran, Iran: Tree bark biomonitoring. Applied Geochemistry, 104: 71-82.

Miri A, Ahmadi H, Ghanbari A, Moghaddamnia A (2007) Dust Storms Impacts on Air Pollution and Public Health under Hot and Dry Climate, International Journal of Energy and Environment , 1(2): 101-105.

Miri, A., Ahmadi, H., Ekhtesasi, M. R., Panjehkeh, N., & Ghanbari, A (2009) Environmental and socio‐economic impacts of dust storms in Sistan Region, Iran. International Journal of Environmental Studies, 66(3): 343-355.

Munroe, J. S., Norris, E. D., Carling, G. T., Beard, B. L., Satkoski, A. M., Liu, L (2019) Isotope fingerprinting reveals western North American sources of modern dust in the Uinta Mountains, Utah, USA. Aeolian Res, 38: 39-47.

Shin, D., Lee, Y., Lim, Y., Kim, CH., Yang, J., and Shin, Y (2011) Evaluating the PM damage cost due to urban air pollution and vehicle emissions in Seoul, Korea. Journal of Environmental Management, 92: 603-609.

Wei, T., Dong, Z., Kang, S., Rostami, M., Ulbrich, S., & Shao, Y (2019) Hf-Nd-Sr isotopic fingerprinting for aeolian dust deposited on glaciers in the northeastern Tibetan Plateau region. Global and Planetary Change, 177: 69-80.

Zarasvandi, A., Carranza, E. J. M., Moore, F., Rastmanesh, F (2011) Spatio-temporal occurrencesand mineralogical–geochemical characteristics of airborne dusts in Khuzestan Province (southwestern Iran). Journal of Geochemical Exploration, 111: 138-151.