مطالعه پتروگرافی سفالینه های باستانی محوطه کهنک سربیشه (خراسان جنوبی) به منظور بررسی ماهیت مواد افزودنی به ماتریکس رسی و تعیین منشأ آن ها: کاربردی در راستای زمین باستان شناسی

نویسندگان

1 استادیار گروه زمین‌شناسی، دانشکده علوم، دانشگاه بیرجند، بیرجند، ایران

2 کارشناس اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان جنوبی، بیرجند، ایران

چکیده

زمین­ باستان­ شناسی به عنوان یکی از شاخه­های باستـان­سنجی به کاربرد علوم زمین (ژئومـورفولوژی، رسـوب­شـناسی، خاک­شـناسی و چینه­شناسی) در حل مسائل مربوط به باستان­شناسی می­پردازد. یکی از کاربردهای علم رسوب­شناسی در مطالعات باستان­شناسی، بررسی پتروگرافی رسوبی مقاطع نازک سرامیک­های باستانی است. محوطه باستانی کهنک، در فاصله 50 متری روستای کهنک و جنوب­ شهرستان سربیشه (خراسان جنوبی) واقع شده است. در مطالعه پتروگرافی مقاطع نازک سفالینه­های باستانی این محوطه (7 نمونه سفالی) خمیره­ی سفال­ها به سه جزء ماتریکس رسی، انکلوزیون­ها یا مواد افزودنی و حفره­ها تفکیک شده است. به­ منظور تعیین منشأ مواد سازنده سفال­های این محوطه، ترکیب پتروگرافی مواد افزودنی موجود در بدنه سفال با نمونه­های خاک سطح محوطه، قطعات گراولی پراکنده در اطراف محوطه، رسوبات و گراول­های رودخانه­ای مجاور محوطه و واحدهای زمین­شناسی محدوده مورد مطالعه مقایسه شده است. تشابه ترکیب پتروگرافی انکلوزیون­های آواری سفال­های فوق با داده­های ذکر شده، محلی یا بومی­بودن این مصنوعات باستانی را اثبات می­کند. در این مطالعه، بررسی پتروگرافی رسوبی سفالینه­های محوطه کهنک، علاوه ­بر تعیین منشأ مواد سازنده سفال، در تفسیر فناوری ساخت و شرایط پخت مورد استفاده قرار گرفته است.
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The ancient potteries petrographical study of the Kahnek site of Sarbisheh (Southern Khorasan) in order to investigate the nature of additives to clay matrix and determine their origin: implication in the geoarchaeology

نویسندگان [English]

  • M. Mortazavi Mehrizi 1
  • M. Farjami 2
1 Assist. Prof., Dept., of Geology, Faculty of Sciences, University of Birjand, Birjand, Iran
2 The expert of Cultural Heritage Administration, Birjand, Iran
چکیده [English]

As one of the branches of archaeometry, geoarchaeology deals with the application of earth sciences (geomorphology, sedimentology, soil science and stratigraphy) in solving problems related to archaeology. One of the applications of sedimentological science in archeological studies is the investigation of sedimentary petrography of ancient ceramics thin sections. The Kahnek archaeosite is located 50 meters away from Kahnek village and south of the Sarbisheh city (Southern Khorasan). In the petrographic study of the ancient pottery thin sections of this area (7 pottery samples), the pottery paste has been separated into three components: clay matrix, inclusions or additive materials, and voids. In order to determine the origin of the materials that make up the pottery of this site, the petrographic composition of the additive materials in the pottery body has been compared with soil samples of the surface of the site, gravel fragments scattered around the site, fluvial sediments and gravels adjacent to the site and geological units of the study area. The similarity of the petrographic composition of the above pottery clastic inclusions with the mentioned data proves that these ancient artefacts are local or indigenous. In this study, investigating the sedimentary petrography of Kahnek site potteries, in addition to determining the origin of pottery materials, has been used in the interpretation of manufacturing technology and firing conditions.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sedimentary Petrography
  • Inclusion
  • Provenance Study
  • Ancient Ceramics
  • Kahnek Site

مراجع

Arjmandzadeh, R., Karimpour, M. H., Mazaheri, S. A., Santos, J. F, Medina, J. M., Homam, S. M (2011) Sr-Nd isotope geochemistry and petrogenesis of the Chah-Shaljami granitoids (Lut block, Eastern Iran). Journal of Asian Earth Sciences, 41(3): 283-296. doi.org/10.1016/j.jseaes.2011.02.014
Berberian, F., Muir, I. D., Pankhurst, R. J., Berberian, M (1982) Late Cretaceous and early Miocene Andeantype plutonic activity in northern Makran and Central Iran. Journal of the Geological Society, 139(5): 605-614. doi.org/10.1144/gsjgs.139.5.0605
Camp, V.  E., Griffis, R (1982) Character, genesis and tectonic setting of igneous rocks in the Sistan suture zone, eastern Iran. Lithos, 15(3): 221-239. doi.org/10.1016/0024-4937 (82)90014-7.
Farjami, M., and Mahmoudi Nasab, A. A (2020) Review and analysis of the archaeological findings of the fourth chapter of the Kahnek site excavation, Sarbisheh city, Southern Khorasan. Parse Journal of Archaeological sciences, 14: 101-123. doi.org/10.30699/PJAS.4.14.101. (In Persian).
Flugel, E (2010) Microfacies of Carbonate Rocks, Analysis, Interpretation and Application. Springer-Verlag, Berlin, 976 p.
Ghilardi, M (2021) Geoarchaeology: Where Geosciences Meet the Humanities to Reconstruct Past Human–Environment Interactions. An Application to the Coastal Areas of the Largest Mediterranean Islands. Applied Sciences, 11: 4480. doi.org/10.3390/app11104480.
Goodarzi, M., Mohammadi, S. S., Zarrinkoub, M. H (2015) Petrography, geochemistry and tectonic setting of Salmabad Tertiary volcanic rocks, southeast of Sarbisheh, eastern Iran. Journal of Economic Geology, 11: 217-234. doi.org/10.22067/ECONG.V6I2.24938. (In Persian).
Jung, D., Keller, J., Khorasani, R., Marcks, Chr., Baumann, A., Horn, P (1983) Petrology of the Tertiary magmatic activity the northern Lut area, East of Iran. Ministry of mines and metals. Geological survey of Iran, geodynamic project (geotraverse) in Iran, Tehran, Report, 51: 285-336.
Karimpour, M. H., Stern, C. R., Farmer, L., Saadat, S. and Malekezadeh, A (2011) Review of age, Rb-Sr geochemistry and petrogenesis of Jurassic to Quaternary igneous rocks in Lut Block, Eastern Iran. Geopersia, 1(1): 19-36. doi.org/10.22059/JGEOPE.2011.22162
Karimpour, M. H., Malekzadeh Shafaroudi, A., Farmer, G. L. and Stern, C. R (2012) Petrogenesis of granitoids, U-Pb Zircon geochronology, Sr-Nd isotopic characteristics and important occurrence of Tertiary mineralization within the Lut block, eastern Iran. Journal of Economic Geology, 4(1): 1-27. (In Persian).
Nazari, H., and Salamati, R (1999) Geological map of Sarbisheh, scale1:100000. Geological survey of Iran.
Pang, K. N., Chung, S. L., Zarrinkoub, M. H., Mohammadi, S. S., Yang, H. M., Chu, C. H., Lee, H. Y., Lo, C. H (2012) Age, geochemical characteristics and petrogenesis of Late Cenozoic intraplate alkali   basalts in the Lut–Sistan region, eastern Iran.  Chemical Geology, 306-307: 40–53. doi.org/ 10.1016/j.chemgeo.2012.02.020.
Pollard, A. M (1999) Geoarchaeology: An Introduction. In A. M. Pollard (Ed.), Geoarchaeology: Exploration, Environments, Resources (pp. 7-14). Geological Society of London, N. 165.
doi.org/10.1144/GSL.SP.1999.165.01.01.
Quinn, P. S (2020) Ceramic Petrography: The Interpretation of Archaeological Pottery and Related Artefacts in Thin Section. Archaeopress, Oxford, 260 p (translated into Persian by Razani, M. and Afshari Nezhad, H.).
Richards, J. P., Spell, T., Rameh, E., Razique, A., Fletcher, T (2012) High Sr/Y Magmas Reflect Arc Maturity, High Magmatic Water Content, and Porphyry Cu ± Mo ± Au Potential: Examples from the Tethyan Arcs of Central and Eastern Iran and Western Pakistan. Economic Geology, 107(2): 295–332. doi.org/10.2113/econgeo.107.2.295.
Saccani, E., Delavari, M., Beccaluva, L., Amini, S (2010) Petrological and geochemical constraints on the origin of the Nehbandan ophiolitic complex (eastern Iran): Implication for the evolution of the Sistan Ocean. Lithos, 117(1-4): 209–228. doi.org/10.1016/j.lithos.2010.02.016.
Tirrul, R., Bell, I. R., Griffis, R. J., Camp, V. E (1983) The Sistan suture zone of eastern iran. Geological Society of America Bulletin, 94(1): 134-156. doi.org/10.1130/0016-7606.

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 16 مهر 1402
  • تاریخ بازنگری: 15 آذر 1402
  • تاریخ پذیرش: 22 آذر 1402

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار