تدوین برنامه مدیریت رودخانه های شهری مبتنی بر مطالعات رسوب شناسی، با مثال هایی از کارون و کرخه

نویسنده

استادیار گروه زمین‌شناسی، دانشکده علوم‌زمین، دانشگاه شهید چمران اهواز

چکیده

رودخانه­ها به لحاظ زیست­محیط و تأمین آب، دارای اهمیت بسزایی هستند. استفاده درست از منابع رودخانه­ها می­تواند در حفظ این منابع ارزشمند نقش برجسته­ای داشته باشد. در کشور ایران به سبب میانگین بارش سالانه پایین و قرارگیری بیش­تر مناطق کشور در اقلیم­های خشک و نیمه­خشک، بسیاری از شهرها در حاشیه رودخانه­ها بنا شده­اند. از آنجایی که منابع حیاتی آب شرب، کشاورزی و صنعت از این رودخانه­ها تأمین می­گردد، اهمیت حفظ و پاسداری از آن­ها در سلامت جامعه امری انکارناپذیر است. طی دو دهه گذشته به سبب وقوع چندین سال خشکسالی پیاپی و احداث سدهای متعدد، سطح آب زیرزمینی و به تبع آن رودخانه­ها افت اساسی داشته است. به سبب افت سطح آب بخش­­هایی از بستر و دشت سیلابی رودخانه­ها مورد تعرض شهری قرار گرفته و در این تعرض گاهی سازمان­های دولتی نیز دخیل بوده­اند و مجوزهایی برای آن صادر نموده­اند. در این مطالعه به­عنوان مثال رودخانه­های کارون، کرخه و تغییرات ایجاد شده در آن بررسی شده است. در خلال 4 سال گذشته روند بارندگی­ها در منطقه­ غرب و جنوب­غرب کشور به سبب تغییرات اقلیمی سیاره زمین با بارندگی­های بالاتر از میانگین­های بلندمدت و به­صورت سیل آسا رخ داده و هنوز هم ادامه دارد. به­نظر می­رسد عقب­نشینی توده­های یخی در قطب شمال موجب انحراف چند درجه­ای توده­های باران­زای اقیانوس اطلس جنوبی شده و این توده­ها با عبور از قاره آفریقا و منطقه عربستان خود را به فراز ایران می­رسانند. پیش­تر اغلب این توده­های باران­زا به ­طرف پاکستان و هند رفته و سبب باران­های شدید در آنجا می­شدند. برخورد این توده­های اطلسی با توده­های مدیترانه­ای چرخنده­های بزرگی را بر فراز زاگرس ایجاد نموده و باران­های سیل­آسا را در غرب و جنوب­غرب سبب شده است. در این مطالعه اثرات چنین بارش­هایی بر شرایط رودخانه­های کارون و کرخه طی چند سال اخیر بررسی شده است. در این بررسی­ها مشخص گردید که رفتار رودخانه­های مذکور به نحوی تغییر کرده که می­بایست رویکرد­های مواجه با آن­ها به­ویژه در محدوده شهرها تغییر یابد. اصلی­ترین تغییر در راهبرد کمـک به تحـمل بار رسـوبی و حـجم آب رودخـانه در طی سیلاب­هاست.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Development of urban river management plan based on sedimentological studies, with examples from Karun and Karkheh

نویسنده [English]

  • A. Heidari
چکیده [English]

River systems are very important in terms of environment and water supply. Proper use of river resources could play an important role in preserving these valuable resources. In Iran, due to the low average of annual rainfall and the locating of most parts of the country in arid and semi-arid climatic regions, many cities are built along rivers. Since the vital resources of drinking, agriculture, and industry water are provided by these rivers, the importance of preserving and protecting them in the health of society is undeniable. Over the past two decades, the rivers base level and consequently groundwater level have dropped significantly due to several consecutive years of drought and the construction of numerous dams. Due to the drop in rivers base levels, parts of the riverbeds and floodplains have been occupied by the urban constructions, and the government have sometimes been involved in this attack and have issued permissions for it. In this study, as example, Karun and Karkheh rivers and the changes made in the river systems have been studied. During the last 4 years, however, the trend of rainfall in the western and southwestern regions of the country has changed due to the climate changes of the planet Earth with rains above the long-term average and in the sizes and form of floods. The retrogradation of the ice sheets in the Arctic seems to have caused the rainy masses of the Atlantic to deviate by several degrees, and these rainy masses cross the African continent and the Saudi region and reach Iran. In the past, most of these rainy masses went to Pakistan and India, causing heavy rains and floods there. The collision of these Atlantic masses with the Mediterranean masses and frontogenesis has created large cloud masses swirls over the Zagros mountains and caused torrential rains in the west and southwest of the Iran. In this study, the effects of such rainfall on the conditions of Karun and Karkheh rivers in recent years have been investigated. In these considerations, it was found that the behavior of these rivers has changed in such a way that the strategies to deal with them should be changed, especially in urban areas. The main change in the strategy is to help withstand sediment load and river water volume during floods.

کلیدواژه‌ها [English]

  • River
  • sedimentology
  • program development
  • environment
پایگاه خبری شوشان:
http://shooshan.ir/fa/news/66772
وب­سایت سازمان هواشناسی کشور:
http://www.irimo.ir/far/services/climate
پایگاه داده­ای تصاویر ماهواره­ای سنتینل:
https://apps.sentinel-hub.com/eo-browser 
ایران­منش، ف.، مقصودی، م؛ مقیمی، الف.، یمانی، م.، چرخابی، الف (۱۳۹۲) نقش مورفودینامیک دیرینه رودخانه کرخه در تجلی ساختار فضایی دشت آزادگان، فصلنامه جغرافیا و مخاطرات محیطی، شماره 8، سال دوم، ص 19-32.
همتی، مرتضی و آذرنوش امیری (۱۳۹۵) تعامل شهر اهواز با رود کارون، فصلنامه منظر، شماره 37، دوره 8، 22-31.
Arnell,N.W., Halliday, S.J., Battarbee, R.W., Skeffington, R.A., Wade, A.J (2015) Wade The implications of climate change for the water environment in England Prog. Physical Geography, 39 (1): 93-120.
Brierley, G. J., Fryirs, K. A (2005) Geomorphology and River Management: Applications of the River Styles Framework. Blackwell Publishing, Malden, Massachusetts, USA.
Burbank, D. W., Anderson, R. S (2012) Tectonic Geomorphology, second edition Wiley-Blackwell, hichester, UK.
Dayaratne, S. T., Perera B. J. C (2008) Regionalisation of impervious area parameters of urban drainage models. Urban Water Journal, 5 (3): 231-246.
Eshtawi, T., Evers, M., Tischbein B (2016) Quantifying the impact of urban area expansion on groundwater recharge and surface runoff. Hydrology Sciences Journal, 61 (5): 826-843.
Feyen, L., Dankers, R., Bodis, K., Salamon, P., Barredo, J. I (2012) Fluvial flood risk in Europe in present and future climates. Climatic Change, 112: 47–62.
Garzanti, E., Al-Juboury, A. I., Zoleikhaei, Y., Vermeesch, P., Jotheri, J., Akkoca, D. B., Obaid, A. K., Allen, M. B; Andó, S., Limonta, M., Padoan, M., Resentini, A., Rittner, M., Vezzoli, G (2016) The Euphrates-Tigris-Karun river system: Provenance, recycling and dispersal of quartz-poor foreland-basin sediments in arid climate. Earth-Science Reviews, 162: 107-128.
Jonkman, S. N (2005) Global perspectives on loss of human life caused by floods. Natural Hazards, 34: 151–175.
Kvocka, D., Falconer, R. A., Bray, M (2016) Flood hazard assessment for extreme flood events. Natural Hazards, 84: 1569–1599.
Leopold, L. B., Wolman, M. G (1957) River Channel Patterns: Braided, Meandering and Straight; United States Geological Survey Professional Paper 282-B, 39-85.
Rubinato, M., Nichols, A., Peng, Y., Zhang, J., Lashford, C., Cai, Y., Lin, P., Tait, S (2019) Urban and river flooding: Comparison of flood risk management approaches in the UK and China and an assessment of future knowledge needs. Water Science and Engineering, 12 (4): 274-283.
Schumm, S. A (2005) River Variability and Complexity; Cambridge University Press, Cambridge, UK, 197p.
Shrestha, E. D. P., Perera, S., Kudo, M., Miyamoto, Y., Yamazaki, D., Kuribayashi, H., Sawano, T., Sayama, J., Magome, A., Hasegawa, T., Ushiyama, Y., Iwami, Y (2019) Assessing flood disaster impacts in agriculture under climate change in the river basins of Southeast Asia. Natural Hazards, 97: 157–192.
Soetanto, R., Mullins, A., Achour, N (2017) The perceptions of social responsibility for community resilience to flooding: The impact of past experience, age, gender and ethnicity. Natural Hazards, 86 (3): 1105-1126.
Westra, S., Evans, J. P., Mehrotra, R., Sharma, A (2013) A conditional disaggregation algorithm for generating fine time-scale rainfall data in a warmer climate. Journal of Hydrology, 479: 86-99.
Woodbridge, K. P., Parsons, D. R., Heyvaert, V. M. A., Walstra, J., Frostick, L. E (2016) Characteristics of direct human impacts on the rivers Karun and Dez in lowland south-west Iran and their interactions with earth surface movements. Quaternary International, 392: 315-334.
Xu, Z. X., Zhao, G (2016) Impact of urbanization on rainfall-runoff processes: Case study in the Liangshui River Basin in Beijing, China Proceedings of the International Association of Hydrological Sciences, 373: 7-12.